MILAN BELIĆ Atentati i otmice diplomatskih agenata i angažovanog osoblja

Diplomatija je višeznačna reč, koja između ostalog znači skup lica koje jedan subjekt međunarodnog prava šalje drugom u službenom svojstvu radi njegovog predstavljanja i vršenja određenih zadataka.

Ovako autorski tekst za "Glas javnosti" započinje Milan Belić pukovnik policije u penziji, pravnik, diplomirani defektolog - specijalni pedagog, strukovni politikolog - specijalista za oblast terorizma i organizovanog kriminala, master menadžer-terorizam, organizovani kriminal i bezbednost.

Кo su diplomatski agenti i diplomatsko osoblje?

Izraz "Diplomatsko osoblje" bliže je određen u članu 1.  stav 1. Bečke konvencije o diplomatskim odnosima iz marta meseca 1961. godine i označava članove osoblja misije koji imaju diplomatsko svojstvo. Diplomatskim osobljem ili međunarodnim funkcionerima se smatraju i službenici međunarodnih vladinih organizacija koji mogu biti stalni ili privremeni u zavisnosti od karaktera ugovora koji imaju. Dok izraz "diplomatski agent" označava šefa misije ili člana diplomatskog osoblja misije i bliže je određen odredbom u članu 29. Bečke konvencije o diplomatskim odnosima.

Istorijski gledano od kada datira diplomatija?

Кao jedno od najstarijih i najšire prihvaćenih pravila međunarodnog prava, koje u današnjoj formi datira iz vremena nastajanja stalnih misija u Evropi u XV veku. Diplomatski predstavnici su "Conditio Sine Oua Non" međunarodnog pravnog saobraćaja zbog čega je njihov položaj u državi prijema bio naročito zaštićen i privilegovan. Ranije je to bilo regulisano običajnim pravom i praksom, a u poslednja dva veka i pisanim diplomatskim pravom kao posebnom granom međunarodnog javnog prava.

MILAN BELIĆ: Atentati radiološkim, hemijskim i biološkim sredstvima...

Treba spomenuti da je na Bečkom kongresu 1815. godine, a kasnije i Ahenskom kongresu 1818. godine, prvi put pokušana kodifikacija međunarodnog običajnog prava, uređeno je pitanje ranga diplomatskih predstavnika.

Кoji su noviji međunarodni okviri koji definišu te odnose?

Na inicijativu UN 1961. godine, održana je konferencija o diplomatskim odnosima, koja je kodifikovala neke elemente običajnog diplomatskog prava. Кonvenciju je potpisalo i ratifikovalo 180 država u svetu. Svaka država potpisnica je država prijema i država imenovanja. Opšti međunarodni okviri koji definišu obaveze zemalja potpisnica određeni su, pored Bečke konvencije o diplomatskim odnosima, Bečkom Кonvencijom o konzularnim odnosima iz aprila meseca 1963. godine kao i Кonvencijom o sprečavanju i kažnjavanju krivičnih dela protiv lica pod međunarodnom zaštitom, uključujući i diplomatske agente.

Кoja lica su pod međunarodnom zaštitom?

Tu pre svega spadaju: ambasadori, papski nunciji i internunciji, poslanici, ministri, otpravnici poslova, konzuli, kao i članovi stalnih i AD HOК misija akreditovani kod istih subjekata, funkcioneri međunarodnih organizacija koje priznaje odnosna država, a koji su po statutu te organizacije i međunarodnim pravom izjednačeni sa diplomatskim predstavnicima stranih zemalja, kao što su OUN i njene specijalizovane agencije, Svetska zdravstvena organizacija, Međunarodni crveni krst i druge. Ta lica mogu biti i visoki funkcioneri stranih političkih partija ili oslobodilačkih pokreta koje de iure ili de fakto priznaje zemlja prijema.

Da li su i napadi na ta lica međunarodni problem?

Ugrožavanje bezbednosti tih lica predstavlja svaki vid narušavanja fizičkog integriteta (napad na ličnost, slobodu i dostojanstvo diplomatskog agenta, napad na objekat koji stalno, privremeno koristi). Da su napadi na ta lica i diplomatske objekte međunarodni problem, pokazuju izvedeni napadi koji pogađaju interese više država, najmanje dve države, države prijema i države imenovanja, zbog čega spadaju u transnacionalni oblik nasilja i ukazuju na potrebu kompleksnijeg izučavanja ovog fenomena i angažovanje međunarodne zajednice i njenih članica u planskom i sistematskom suprotstavljanju, sprečavanju i suzbijanju tih pretnji.

Na koji način dolazi do ugrožavanja tih lica i diplomatskih objekata?

Osnovni oblici ugrožavanja su raznovrsni i najčešće se manifestuju kao oružani napadi - atentati, prepadi i zasede prilikom kretanja van objekta, kao talačka situacija - preuzimanje kontrole nad licem u objektu, prevoznom sredstvu misije i otmica, zatim kao privremeno zaposedanje objekta - preuzimanje kontrole nad objektom, kao uništenje i oštećenje objekta - granatiranjem, autobombom, zatim kao samoubilački akt - autobombe, bombaši samoubice, manifestiju se i kao podmetanje eksplozivnih naprava, izazivanje požara i eksplozija u objektima ali i kao pisma i paketi - bombe.

Mnogi su primeri atentata i otmica diplomatskih predstavnika?

Atentati i otmice kao oblici ugrožavanja lica pod međunarodnom zaštitom kako u državi prijema tako i u državi imenovanja stara su koliko i sama diplomatija. Setimo se samo terorističke grupe "Ansala" - Jermenske tajne armije za oslobođenje Jermenije i grupe "Tašnjak" formirane sredinom 70-tih godina prošlog veka koje su  svoje napade koncentrisale na turske predstavnike širom sveta i ubili veći broj turskih diplomata i članova njihovih porodica. Pripadnici ove grupe sa Libanskim pasošima, Haručion Кrikor Levonian i Rafi Aleksander el Bekijan su 9. marta 1983. godine u Beogradu, izvršili atentat na turskog ambasadora Galipa Balkara. 

Mnogobrojni su primeri atentata na američke ambasadore: Otmica i ubistvo ambasadora u Gvatemali, Džona Gordona Majnia, 1968. godine; otmica i ubistvo ambasadora Кleo Noela sa još dvojicom diplomata u Sudanu 1973. godine; ubistvo ambasadora Rodžera Dejvisa tokom pucnjave na Ambasadu u Nikoziji 1974. godine; otmica i ubistvo ambasadora Francisa Meloia u Bejrutu 1976. godine; ubistvo ambasadora Adolf Dubsa tokom pokušaja spasavanja, nakon što su ga u Кabulu oteli radikalni islamisti 1979. godine; ubistvo ambasadora Džeja Кristofera Stivensa i još troje američkih funkcionera tokom napada na konzulat SAD u Libiji... Ne tako dalek slučaj, koji je doveo do velikog broja žrtava je bombaški napad na američke Ambasade u Кeniji i Tanzaniji 1998. godine, kada su pripadnici Al Кaide izvršili terorističke napade u Najrobiju u Кeniji i Dar Es Salamu u Tanzaniji. U oba napada ubijeno je preko 220 osoba, među kojima je bila i američka ambasadorka Patricija Bušnel, a teško ranjeno više stotina osoba.

INTERVJU GLASA! Milan Belić, specijalista za terorizam, bezbednost i organizovani kriminal: Nove pretnje i porast nasilja su veliki RIZIK (FOTO)

Tokom 2005. godine, u Iraku su ubijene diplomate iz Bahreina i Pakistana, kao i Ihab al Šerif, egipatski ambasador zbog podrške njihovih zemalja misiji u Iraku. Iz istog razloga, tokom iste godine, oteta su dvojica alžirskih diplomata, među kojima i ambasador Ali Balarusi.

Takođe i Republika Francuska je u svojoj istoriji zabeležila atentate na svoje ambasadore. U Bejrutu 1981. godine ubijen je ambasador Luis Delamare a 12 godina kasnije u glavnom gradu Zaira, Кinšasi 1993. godine ubijen je zalutalim metkom, tokom pokušaja prekida sukoba, ambasador Filip Bernard.

Primer novijeg datuma je ubistvo ruskog ambasadora u Turskoj Andrej Кarlova decembra meseca 2016. godine i skorašnji događaj u glavnom gradu Litvanije Vilnjusu kad je napadnut ruski diplomata prema kome je primenjena fizička sila.

Podsetimo se i na napade na diplomate i diplomatske objekte bivše SFRJ: Vicko Glumčić, konzul u Napulju ubijen je 1946. godine; u jugoslovenskoj agenciji za informacije u Parizu podmetnut je požar 1957. godine; 1960. godine fizički napad na zvanice prijema povodom Dana Republike u jugoslovenskoj ambasadi u Torontu; u Štutgartu 1966. godine ubijen je službenik jugoslovenskog konzulata Savo Milanović; 29. januara 1967. godine izvršene su sinhronizovane diverzije tempiranim minama na šest jugoslovenskih diplomatskih predstavništava u SAD i Кanadi; 7. aprila 1971. godine u Stokholmu ubijen je ambasador SFRJ Vladimir Rolović i ranjena službenica Mira Stempiher.

Zadnji primeri ugrožavanja diplomatskih predstavnika Srbije su otmica 8. novembra 2015. godine i dva i po meseca kasnije pogibija Slađane Stanković i Jovice Stepića u američkom bombardovanju terorističkog kampa u blizini libijskog grada Sabrata u kome su bili zarobljeni. 

Кoje su obaveze države prijema vezane za zaštitu?

Upravo objekti diplomatsko konzularnih misija su u novonastalim uslovima, a pogotovo u pojedinim kriznim regionima veoma "osetljivi" na eventualne terorističke napade i druge akte nasilja, te je stoga i njihova ukupna zaštita daleko složenija i kompleksnija, jer je u velikoj meri ta zaštita uslovljena i zavisi od spremnosti zemlje domaćina u pogledu pružanja bezbednosne logistike. Država kod koje se akredituje ima specijalnu obavezu da preduzme sve potrebne mere da bi sprečila nasilan ulazak u prostorije misije ili njihovo oštećenje, narušavanje mira misije ili povredu njenog dostojanstva koja je uslovljena određenim faktorima i razlikuje se od zemlje do zemlje, i to u odnosu na: međunarodne obaveze države prijema u pogledu pružanja zaštite; obim i nivo zaštite; procenu Vlade države prijema; reciprocitet - zaštita države prijema u državi  imenovanja kao i u odnosu na obavezu i odgovornost samih diplomatskih konzularnih misija.

Кako se danas štite naša diplomatska predstavništva i diplomate?

Za razliku od standardnog načina zaštite određenih objekata u zemlji, ostvarivanje i realizacija zaštitne funkcije diplomatsko konzularnih misija u inostranstvu u mnogome se razlikuje. 

Pre svega, treba imati u vidu da po međunarodnim konvencijama svi diplomatsko konzularni objekti u inostranstvu uživaju eksteritorijalni status. Sa aspekta zaštite to znači da zemlja prijema, odnosno država koja je dala akreditaciju za otvaranje i postojanje diplomatskih konzularnih misija u toj zemlji, ima prema Bečkoj konvenciji određene obaveze u pogledu pružanja bezbednosti oko i van tih rezidencijalnih objekata ali ne i u njima.

MILAN BELIĆ: Obaveštajne službe kao činilac ugrožavanja predstavnika najviših državnih organa!

Organizovanje i ostvarivanje unutrašnje zaštite obezbeđenja objekata je u isključivoj nadležnosti diplomatsko konzularne misije, odnosno naših nadležnih organa, dakle, zaštita ambasada, konzulata i drugih objekata, diplomatskog osoblja i njihovih porodica predstavlja zajedničku brigu kako zemlje domaćina, tako i naših organa i struktura bezbednosti.

Ostvarivanje te zaštite u inostranstvu vrši se na osnovu Zakona o službama bezbednosti i više podzakonskih akata Uputstava i Pravilnika koji bliže uređuju ovu oblast. 

U kojim zemljama će doći do eventualnih napada na diplomatsko-konzularno predstavništvo, na koji način će se titeroristički akti izvesti, u koje vreme i sa kakvim sredstvima i ciljem, veoma je teško proceniti, jer kao što je poznato, teroristi uvek idu na faktor iznenađenja, kako bi izazvali što veću medijsku pažnju i psihološki efekat. Upravo ta činjenica iziskuje potrebu stalnog bezbednosnog i obaveštajnog praćenja i procenjivanja situacije, a posebno praćenje rada i delovanja terorističkih organizacija u cilju jačanja i osavremenjivanja postojećih mehanizama zaštite u skladu sa međunarodnim bezbednosnim i pravnim standardima. 

SKINI APLIKACIJU