SRĐA TRIFKOVIĆ: Austrijski Krim – slučaj Južnog Tirola

Dug put

Čisto kršeći ovo načelo, Italiji je dodeljen Južni Tirol, u kojem je skoro 90 odsto domorodaca imalo nemačko poreklo, od kojih niko nije želeo da njime vlada iz Rima. Njihov udeo je od tada pao na nešto manje od dve trećine, ali do danas, od 116 južnotirolskih opština, 103 imaju nemački jezik, osam je većinski ladinski, a samo pet ima većinu na italijanskom.

MIROSLAV STOJANOVIĆ: Uzdrmana moć Zapada i bitka za „kolebljive“

Okolnosti su bile drugačije, ali suština nametanja granice Brenera bila je ista kao samovoljna odluka generalnog sekretara sovjetske komunističke partije Nikite Sergejeviča Hruščova da se Krim prebaci iz Rusije u Ukrajinu 1954. To je i učinjeno, bez obzira na volju njene tadašnje 90 odsto ruske većine. U oba slučaja, hirovitim prekrajanjem granica – zasnovanim isključivo na političkim kalkulacijama – prekršena je istorija i najosnovnija prava ljudi koja su time pogođena.

Razlika, naravno, postoji i ona je dvostruka. Za razliku od današnje Ukrajine, Italija je u celini dobro uređena zemlja sa civilizovanom vladom. Odavno se pomirila sa postojanjem velike zajednice nemačkog govornog područja kao stalne tačke, dajući joj autonomna prava pre četrdeset godina, garantovana međunarodnim ugovorima. Pored toga, za razliku od Austrije posle 1918. godine, Rusija je velika i moćna zemlja koja je bila u stanju da deluje na odlučan način da zaštiti svoje sugrađane od pučističkog režima u Kijevu 2014. Ali put do sadašnje stabilnosti i prosperiteta Južnog Tirola je bio dug i buran.

Za narod Južnog Tirola dug period represije počeo je ubrzo nakon potpisivanja mirovnog sporazuma 1919. godine. Kraljevina Italija je skoro odmah počela da sprovodi italijanizaciju alpskog regiona. Nakon što je Musolini došao na vlast 1922. fašistički režim je poverio integraciju Južnog Tirola u Italiju Etoru Tolomeju, poznatom ultranacionalističkom istoričaru-amateru i antropologu.

Promenio je imena oko 8.000 gradova, sela i toponima. Italijanski je postao jedini službeni jezik. Njegov program u 32 tačke, javno predstavljen u julu 1923. godine, uključivao je zabranu samog naziva “tirolski”. Svi prekršaji, koliko god bili beznačajni, kažnjeni su sa mesec dana zatvora. Svi javni natpisi na nemačkom jeziku bili su zabranjeni, a nemačka prezimena su italijanizovana u zvaničnim dokumentima. U septembru 1925. italijanski je postao jedini dozvoljeni jezik na sudovima. Propisi iz doba fašizma ostali su na snazi i nakon 1945. godine. Oni su ukinuti tek decenijama kasnije.

U oktobru 1923. godine, samo tri meseca nakon što je Tolomei predstavio svoj program, nemački je zabranjen kao jezik školske nastave. Ukinuto je osnovno obrazovanje na nemačkom. Tirolski učitelji su otpušteni, a sa juga su dovedene italijanske zamene. Jedan rezultat je bio spontani nastanak “katakombnih škola”. Razvijena je mreža tajnih škola u kojoj su muškarci i žene učili decu nemačkom jeziku na tavanima, u podrumima i štalama.

Najgore poglavlje

Masovna imigracija Italijana bila je još jedno sredstvo društvenog inženjeringa. Godine 1910. u Južnom Tirolu je bilo 7.000 Italijana. Već 1921. broj se popeo na 20.300, 1939. bilo ih je 80.000 – za razliku od 234.650 starosedelaca Južnog Tirola. U gradu Bolcanu, glavnom gradu pokrajine, broj Italijana je sa 1.600 1910. porastao na 75.000 danas.

OSTOJA VOJINOVIĆ: Turska na istorijskoj raskrsnici

Ipak, najgore poglavlje u istoriji Južnog Tirola napisali su sami Južni Tirolci. Ogromna većina (86 procenata) odlučila je da se preseli u Nemačku, ali samo 75.000 je to učinilo do trenutka kada je nemački “totalni rat” efektivno okončao program 1941. Većina od tih 75.000 vratila se u svoje stare domove posle rata. Oni koji su odlučili da ostanu u Italiji bili su tretirani sa prezirom, pa čak i mržnjom od strane svojih suseda. Kao što je Fridl Volger, jedan od najuticajnijih južnotirolskih političara, rekao u svojim sećanjima: “Status Jevreja u Trećem Rajhu može se uporediti sa statusom preostalih žitelja Južnog Tirola u očima njihovih fanatizovanih sunarodnika”.

Pad Musolinija i okupaciju Južnog Tirola i severne Italije od strane nemačkih trupa u septembru 1943. ogromna većina Južnog Tirola doživljavala je kao oslobođenje. Međutim, aneksija kojoj se nadao Rajh nije se dogodila. Musolini je vraćen na čelo Socijalne italijanske republike sa sedištem u Salou na jezeru Garda. Fašistička republika je bila laž, ali čak ni u ovoj kasnoj fazi Hitler nije želeo da doda uvredu Dučeovim brojnim povredama, formalno oduzimanjem Alto Adiđea iz njegovog nominalnog domena.

Dana 3. maja 1945. godine italijanski CLN preuzeo je upravu nad Južnim Tirolom. Istog dana karabinjeri su istakli italijansku zastavu na Breneru. Italija se vratila. Austrija je bila okupirana zemlja čiji je narod u velikoj većini stajao na strani Rajha do gorkog kraja.

Prihvatanje

S druge strane, Italija je stala na stranu Saveznika – ma koliko neefikasno – poslednjih 20 meseci rata. Ipak, izgubila je Istru, Rijeku, Zaru, ostrva Dodekanez i sve svoje afričke posede, što je posleratnu Italiju učinilo još odlučnijom da održi jedinu preostalu veliku dobit od Velikog rata u kojem je poginulo 600.000 italijanskih muškaraca.

Danas je Južni Tirol jedan od najbogatijih regiona u Evropi i daleko najbogatiji u Italiji, sa preko 40.000 dolara BDP-a po glavi stanovnika. Nezaposlenosti nema i ima najnižu stopu kriminala u zemlji. Uprkos 104 godine odvojenosti od Austrije, Južni Tirolci govore svoj jezik, održavaju svoju kulturu i nastavljaju svoje navike. Bozen/Bolcano je trajno italijanizovan, ali su sela ostala tirolska. Treći po veličini grad, divni Briksen, koji oduzima dah, izgleda i oseća se kao da se može naći bilo gde između Bregenca i Klagenfurta. Nema većih društvenih tenzija; ozbiljni etnički zasnovani incidenti su godinama praktično nepoznati, što je izuzetno za mešovitu zajednicu sa dugom istorijom međusobnih pritužbi.

MIHAILO MEDENICA: Počini, Srbine, večnost ti je data da je živiš

Prihvatanje nekih aspekata italijanske kulture i načina života sada mnogi Južnotirolci priznaju ne samo kao neophodnost već i kao prednost u odnosu na njihove rođake severno od Brenera. Postali su opušteniji, više prilagođeni cisalpinskom smislu za humor i ironiju, pametniji kada je u pitanju gastronomija i svesniji potrebe da se u javnosti iseče “una bela” figura. Ovo nije podvig za ono što je, u suštini, još uvek grana nemačkog nacionalnog stabla.