MILOMIR STEPIĆ: Neugasli velikomađarski sentimenti
Autor: Glas javnosti
Velikodržavne pretenzije imale su i imaju nekada prikrivenu, a nekada otvorenu podršku medijskih, kulturnih, prosvetnih, naučnih i zvaničnika krugova u Mađarskoj.
Velikomađarska ideja nije nikakav izuzetak, već se uklapa u opšti evropski velikodržavni fenomen, za koji se, kao „podloga“, „opravdanje“ ili „objašnjenje narodu“ selektivno potežu istorijski, etno-prostorni, geopolitički, a neretko i biološki (lebensraum) argumenti.
Prilikom preuzimanja predsedavanja EU u januaru 2011. Mađarska je u holu zgrade gde je sedište Veća EU i gde se sastaju funkcioneri tadašnjih 27 članica postavila tepih površine 202 kvadratna metra, koga nije bilo moguće ne primetiti. Njena Vlada iskoristila je povoljnu priliku da njime predstavi svoju zemlju i slikama prikaže najvažnije detalje iz mađarske istorije.
Centralno mesto na površini tepiha zauzimala je istorijska karta Ugarske. Njome je manifestovan zvaničan stav mađarskih vlasti i kontinuitet velikodržavne ideje od koje se ne odstupa do danas. A to je da je potrebno prevazići „nepravedne trijanonske granice“, zbog čega je Mađarska izgubila 2/3 teritorije koju je imala pred Prvi svetski rat, iako je tim granicama obuhvatala prostor koji je višestruko veći od etničkih mađarskih oblasti.
Događaj je izazvao brojne komentare, ali „guranjem pod tepih“ nije dosegao razmere afere. Sve je uvijeno u „ukrasni papir“ već izlizanog narativa da je „EU najvažniji mirovni projekat“, „njene članice su prevazišle teret prošlosti i gledaju u budućnost“, „u EU granice više neće biti važne“, „u evroatlantskim integracijama nema nacionalizma, teritorijalnih revandikacija i pretenzija“…
Uklapanje u fenomen
I ranije je bilo jasno, a i kasnije se pokazalo kao prazna priča da su evropske države i narodi raskrstili sa ekspanzionističkim ambicijama i projektima. Mađarska je zemlja koja se ne libi da malo-malo, u svakoj prigodnoj prilici, to nedvosmisleno pokaže. Velikomađarska ideja, međutim, nije nikakav izuzetak, već se uklapa u opšti evropski velikodržavni fenomen, za koji se, kao „podloga“, „opravdanje“ ili „objašnjenje narodu“ selektivno potežu istorijski, etno-prostorni, geopolitički, a neretko i biološki (lebensraum) argumenti.
Mađari su narod hunskog porekla, iz južnouralskih evroazijskih stepa doseljen u centralnu oblast Panonske nizije u 9. veku gde je brzo, već u 10. veku organizovao prvu državu. Imaju veoma izražen nacionalni instinkt borbe za opstanak u okruženju slovenskih, germanskih i romanskih naroda. To podrazumeva i njihovu snažnu, dugotrajnu državotvornu tradiciju, imperijalni duh i geopolitičku težnju da šire teritoriju, te da vladaju čitavim Panonskim basenom i brdsko-paninskim obodom kao „prirodnom“ granicom. Imaju veoma izraženu asimilacionu sposobnost, čime nadoknađuju male demografske kapacitete i vrše prostorno širenje (mađarizacija Srba, Slovaka, Nemaca…). Iako nisu balkanski narod, formirali su snažan južni geopolitički vektor i stalne pretenzije prema Balkanu.
Osnova savremenog mađarskog maksimalizma jeste Ugarska u granicama iz doba Austro-ugarske 1867-1914, kada je imala mnogo veći politički od etničkog prostora i vladala čitavom Panonskom nizijom, Erdeljom (Transilvanijom), lučnim padinama Karpata i izlazila na Jadran posredstvom tzv. Hrvatskog koridora (Zagreb-Karlovac-Rijeka).
Iako su na toj teritoriji Mađari bili populaciona manjina, u njihovu kulturu pamćenja takve granice urezale su se kao navodno optimalni okvir nacionalne države. Sve što je manje od toga doživljava se kao nepravedno, privremeno i u pogodnim evropskim i globalnim gopolitičkim uslovima podložno reviziji.
Kontinuitet velikodržavlja
Posle poraza u Prvom svetskom ratu Austro-ugarska se pocepala, a Ugovorom u Trijanonu Mađarska je smanjena u odnosu na predratnu Ugarsku sa 325.4 na 93.0 hiljade kvadratnih kilometara. U stvari, to se ne može u pravom smislu smatrati teritorijalnom kaznom krivcu za oružani sukob, budući da je uglavnom svedena u granice kompaktnog mađarskog etničkog prostora. Samo manji delovi mađarskog naroda su ostali u Rumuniji, Slovačkoj i Kraljevini SHS, ali je u Mađarskoj takođe ostao srazmeran broj Nemaca, Slovaka, Rumuna, Hrvata i Srba koji su potom nemilosrdno asimilovani.
U Drugom svetskom ratu nastala je Hortijeva naci-fašistička velikomađarska tvorevina, ali mnogo manjih gabarita od Ugarske pre Prvog svetskog rata. Ona se proširila na račun znatnog dela Rumunije, južnog pojasa Slovačke i jugoslovenskih oblasti Baranje i Bačke, gde su činjeni veliki zločini, progoni i nasilna mađarizacija. Posle još jednog ratnog poraza ponovo nije teritorijalno kažnjena, već je samo vraćena u trijanonske granice, ali su ekspanzionističke pretenzije nastavile da postoje. Manifestuju se u vidu stalnih, oštrih diplomatskih i manjinsko-teritorijalnih pitanja sa susedima (prvenstveno sa Rumunijom).
Posle ulaska u NATO 1999. i EU 2004. Mađarska aktuelizuje zahtev za „revizijom Trijanona“, ističući da „mađarsko pitanje nije više regionalno, već pitanje NATO i EU“. U tu svrhu formirao se i dugo veoma aktivno u državama susedima Mađarske delovao „Pokret 64 županije“ (Ugarska je 1914. imala toliko administrativnih jedinica – županija).
Velikodržavne pretenzije imale su i imaju nekada prikrivenu, a nekada otvorenu podršku medijskih, kulturnih, prosvetnih, naučnih i zvaničnika krugova u Mađarskoj. Usmerene su ka Burgenlandu na istoku Austrije (Gradišće/Varvidek), čitavoj Slovačkoj, u prvom redu njenoj južnoj pograničnoj oblasti, potom prema Zakarpatju na jugozapadu Ukrajine (Rutenija/Karpatska Rusija), ka rumunskom Banatu i Erdelju, Vojvodini u Srbiji, Prekomurju u Sloveniji, te većem delu Hrvatske, izuzimajući samo Istru i Dalmaciju.
Ekspanzionizam bez pardona
Mađarsko velikodržavlje nije prikriveno, već se otvoreno pokazuje na međunarodnom planu i u tom smeru se vrši oblikovanje kolektivne svesti. Te ideje se pojavljuju u udžbenicima, naučnim radovima, medijima, filmovima, reklamama, suvenirima, stranačkim programima i javnim nastupima. Nekada je to na već pominjanom tepihu 2011, nekada na navijačkom šalu koji je bez zazora nosio predsednik mađarske vlade u novembru 2022, nekada prilikom stranačkog skupa vladajuće stranke Fides, i to na bini gde je istupao mađarski ministar spoljnih poslova u aprilu 2023…
Od ugroženih mađarskih suseda najčešće dolaze oštri zvanični protesti, a dovoljno je podvući da isključivo zbog velikodržavnih poruka Budimpešte i brojne mađarske manjine unutar granica svojih država ne priznaju „kosovsku nezavisnost“ (Rumunija i Slovačka), iako su dugo izložene snažnom pritisku vodećih članica EU i NATO. Srbija, pak, očajnički tražeći kakvog-takvog saveznika u EU i nastojeći da se oslobodi sindroma „opkoljene države i uhapšenog naroda“ (Cvijić) najčešće se uzdržava da uloži makar i blag protest.
Srpsko „glasno ćutanje“ neće otkloniti mađarske pretenzije prema Vojvodini. Naprotiv – ono šalje poruku ne o dobrosusedskoj naklonosti i tolerantnosti Srbije, već o njenoj slabosti i kratkovidosti. Štaviše, iz Beograda se ističe kako „naši odnosi nisu nikada bili bolji“, „Mađarska razume u kojoj je situaciji Srbija“, „Mađarska smatra da je EU nekompletna bez Srbije i zauzima se za njeno članstvo“, „između predsednika Srbije i predsednika mađarske vlade postoji lično prijateljstvo“…
Tome treba dodati i najnoviju egzaltaciju: da je 24. aprila 2023. „Mađarska glasala protiv pokretanja procedure o prijemu tzv. Kosova u Savet Evrope“. Zar zbog toga Srbija treba da se topi od sreće?
Za podsećanje zaboravnima: Mađarska priznaje „kosovsku nezavisnost“ i ne pokazuje nikakvu nameru da je povuče. Baš prijateljski! Uostalom, odakle beše dolazilo naoružavanje, kao i svaka druga pomoć antisrpskoj politici i nasilnoj secesiji neoustaške Hrvatske 1991? A finansijska, obaveštajna, propagandna i organizaciona logistika petooktobarske „obojene revolucije“, koja je, i tada se znalo, više bila protiv Srbije nego protiv njene vlasti?
U stvari, Mađarska egoistično gleda svoja posla i „ne drži sva jaja u istoj korpi“. Itekako se od nje ima šta naučiti o nacionalnoj i državnoj politici. Stalno je nešto nezadovoljna u NATO i EU, ponekada o suštinski nevažnim pitanjima glasa suprotno „glavnom toku“ i artikuliše narodno nezadovoljstvo prema tim organizacijama Zapada, ali joj ne pada na pamet da dovede u pitanje svoje članstvo u njima. Koketira sa Rusijom i Kinom, ali održava distancu prema evroazijskim integracijama.
* * *
Mađarska sa Srbijom danas ima pragmatično dobre odnose jer joj je južni sused potreban kao tamponska teritorija i karantin pred najezdom migranata. U ime EU i NATO sve više igra ulogu posrednika, kvazineutralnog aktera i „dobrog policajca“, menjajući među Srbima omraženu Austriju. Ne treba zanemariti i ulaganja Mađarske u srpsku privredu, ali indikativno, mahom u severne predele AP Vojvodine – tamo gde je skoncentrisana mađarska manjina.
Prema Mađarima u Srbiji Mađarska ima odgovoran odnos matice, svesna njihove ograničene (geo)političke „specifične težine“ uslovljene aktuelnim prilikama i populacionim opadanjem. U Srbiji (izuzimajući KiM) 2011. bilo ih je ukupno 253.899, a 2022. taj broj se smanjio na 184.422, tj. sa 3,53 na 2,77 procenata. Ali, treba biti na oprezu! Dovoljno je pomenuti da se – radi stvaranja utiska o većem populacionom učešću i uticaju – uvek koristi „nacionalna zajednica Mađara u Vojvodini“. Retko kada jasno određenje: „mađarska nacionalna manjina u Srbiji“. A i prilike mogu da se promene. Očigledno je da se projekat „Velike Mađarske“ stalno nalazi na stolu.
Milomir Stepić je naučni savetnik na Institutu za političke studije u Beogradu i autor više knjiga o geopoliticii.
SKINI APLIKACIJU
