OTIŠLI U PARTIZANE UZ LILI MARLEN: Kako je jedan orkestar od 17 golobradih mladića prevario dvostuku nemačku stražu?

Verujući u uspeh i sigurno pobedu, uz malo lukavstva, ali i neizostavne nemačke koračnice i Lili Marlen, 17 mladih muzičara vatrogasaca uspelo je 27. septembra 1941. da izađe iz okupiranog Kraljeva i naočigled nemačkih stražara, ode u partizanski odred "Jovo Kursula" na Goču.

U znak sećanja na ovaj događaj od pre 79 godina, kada su iz okupiranog i blokiranog Kraljeva, članovi vatrogasniog orkestra prešli na slobodnu teritoriju, današnji datum kao svoj dan, osim Dobrovoljnog vatrogasnog društva Kraljevo, slave i svi dobrovoljni vatrogasci Srbije.

- Prošli su pored nemačkog bunkera, jer je Kraljevo tada bilo okupirano i u blokadi, i otišli na Goč i priključili se partizanskoj jedinici „Jovo Kursula“. Upravo to njihovo herojstvo i junaštvo, da u muzičkom ešalonu prođu pored nemačkih bunkera blokiranog Kraljeva, ostalo je zapisano u istoriji - kaže dr Milan Matijević, hroničar Kraljeva

Septembra 1941. godine Kraljevo se nalazi pod okupacijom. Ustaničke trupe se približavaju gradu i jasno je da će se ubrzo naći pod opsadom. Grupa mladih vatrogasaca Dobrovoljne vatrogasne čete se odlučuje na smeli podvig. Rešavaju da se izvuku iz grada i priključe partizanskom odredu “Jovo Kursula” koji se nalazi u okolini Kraljeva. U tome uspevaju prolazeći pored zbunjene nemačke straže na mostu preko reke Ibar.

Na prvi pogled ova priča deluje kao kratak siže kakvog ratnog filma, poput “Dvanaest žigosanih” ili “Spasavanje redova Rajana”, ali pomenuti događaj se stvarno zbio, pa i ne čudi što je bio inspiracija domaćim stvaraocima da snime film "Orkestar jedne mladosti" u režiji Svetislava Pavlovića.

Kraljevo je skoro bilo pusto

Nemačke trupe su ušle u Kraljevo 14. aprila 1941. godine, nepunih osam dana nakon napada na Jugoslaviju. U gradu je uoči napada bio popriličan metež, pa je dobar deo stanovništva izbegao iz grada u okolna sela sa namerom da se zaštiti od nastupajućih sukoba. Po svedočenjima savremenika u Kraljevu je “bilo malo sveta, sve je bilo u bežaniji”. Nakon zauzimanja, u Kraljevu je zavedena okupaciona vlast. Zahvaljujući privrednom napretku koji je doživelo u godinama pre izbijanja Drugog svetskog rata, pre svega otvaranjem Aeroplanske i Železničke fabrike, ali i razvijenim saobraćajnicama za transport vojske i naoružanja, Kraljevo je za nemačku okupacionu vlast bilo značajan regionalni centar.

Posle niza incidenata i požara formira se vatrogasno društvo

Život pod okupacijom se polako smirivao. Stanovništvo koje je uoči napada otišlo iz grada počelo je da se vraća u svoje domove, a dućani, kafane i hoteli su nastavili sa radom. Jedino je školska godina za sve đake kraljevačkih škola bila prekinuta. Ekonomska situacija je bila izuzetno teška. Premda cene osnovnih životnih namirnica nisu skočile u odnosu na predratne, novca je bilo sve više, pa je pretila inflacija. U opticaju je bilo nemačkih okupacionih maraka koje nisu ništa vredele, a morale su da se primaju po kursu 20 dinara za marku. Tako tešku situaciji dodatno je komplikovao dolazak izbeglica iz Slovenije, uglavnom Slovenaca jugoslovenskog opredeljenja, kojih je prema podacima bilo više od dve hiljade. Prihvat prvih izbeglica je organizovao Odbor za zbrinjavanje izbeglica, formiran tokom juna 1941. godine i finansirao se donacijama imućnih Kraljevčana, ali i običnog sveta. No, bez obzira na sve nedaće i probleme koje je sa sobom donela okupacija, mladi u Kraljevu su nastavili sa aktivnostima koje su upražnjavali i pre rata. Tako je đački korzo pored kafane “Pariz” u centru grada nastavio da živi svoj život, kao i plaže na obali Ibra, dok je deo takozvane napredne omladine započeo svoju ilegalnu aktivnost. Upravo je jedan deo napredne omladine bio aktivan i u Dobrovoljnoj vatrogasnoj četi koja je osnovana nakon niza incidenata i velikih požara, pa su gradske vlasti donele odluku o osnivanju Vatrogasnog društva.

Dvostruka nemačka straža

U septembru 1941. godine Kraljevo nije bila nimalo spokojno. Izvan grada su dopirali zvuci pucnjave, koji su bili sve učestaliji, pa su preduzimane opsežnije mere bezbednosti. Most na reci Ibar je imao dvostruku stražu, pojačano je prisustvo vojnika u gradu i kontrole su bile češće. Međutim, ni ove pojačane mere bezbednosti nisu sprečile mlade vatrogasce da ostvare svoj plan. Dvadeset sedmog septembra tačno u podne, 15 članova (u nekim izvorima se pominje brojka od sedamnaest) vatrogasne čete se okupilo ispred Vatrogasnog doma. Obučeni u svečane uniforme, ispod kojih su obukli još jedno odelo, krenuli su ulicama Kraljeva uz pratnju muzike, smestivši u šupljinama instrumenata ručne bombe. Paradnim korakom su se uputili ka mostu i na opšte iznenađenje nemačke straže zasvirali su poznatu nemačku pesmu “Lili Marlen”, što kod stražara nije izazvalo nimalo sumnje. Oni su im samo salutirali i propustili ih sa druge strane. Nedaleko od mosta čekala su ih kola sa Lazom Jovanovićem – Ćiftom i gimnazijalcem Jovom Nikolajevićem, koji su ih odvezli do Kraljevačkog partizanskog odreda. Komadant grada je pobesneo kada je saznao kako su stražari nasamareni, ali je pristao da se osnuje nova vatrogasna četa uz garanciju da “ovakvih svinjarija” neće više biti.

Po dolasku u partizanski odred formirani su hor i kulturno-prosvetna ekipa Kraljevačkog odreda. Orkestar je često svirao na priredbama po okolnim selima što je puno značilo za raspoloženje boraca i naroda u ratnim uslovima.

Svirali i Marš na Drinu i Internacionalu

Nakon nemačke ofanzive i Kraljevački partizanski odred je krenuo sa povlačenjem, pa su muzičari-partizani bili prinuđeni da ostave svoje kabaste instrumente u selu Loznica kod Čačka. Kasnije, tokom sukoba u zapadnoj Bosni, u leto 1942. godine prilikom oslobođenja Livna, pored većih količina oružja, municije i ostale opreme, u ruke partizana su pali i kompletni duvački instrumenti. To je iskorišćeno da se duvački orkestar ponovo pokrene, pa su počele probe. Kako su neki muzičari poginuli, a drugi se nalazili van bataljona, bilo je potrebno naći zamene, a kako je taj problem rešen dolaskom novih članova, tako je muzički odred krenuo sa uvežbavanjem. Svirale su se koračnice i marševi i revolucionarne pesme poput “Marš na Drinu”, “Beograd – marš”, “Internacionala”, “Budi se istok i zapad”, “Bilećanka”, a muzičari su posebno bili ponosni na “Kraljevačku partizanku”. Bilo je i pesama koje su sami komponovali, pa su tako napisali dva fokstora i dva tanga, od kojih su jedan nazvali “Čupavac”. Učestvovali su na raznim manifestacijama, svirali su za narod i svoje saborce i na taj način pokušavali da u ratnim uslovima stvore normalno okruženje.

Kasnije, nakon rata, u čast ove hrabre čete, datum prelaska preko mosta i pridruživanje partizanima je proglašen Danom vatrogasaca (u pojedinim izvorima se tvrdi da su vatrogasci izašli 26. septembra).

(Glas javnosti/Krug)

SKINI APLIKACIJU