„Kraj dugog američkog veka": Kritičari digli glas, Tramp ugrožava temelje moći SAD
Autor: Glas javnosti
Esej Roberta O. Keohanea i Džozefa S. Naja Mlađeg, objavljen u uglednom Foreign Affairs (jul/avgust 2025), analizira smer američkog globalnog uticaja tokom drugog mandata predsednika Donalda Trampa, tvrdeći da njegova politika ugrožava temelje američke moći, potencijalno ubrzavajući kraj takozvanog „američkog veka“.
Autori, ugledni stručnjaci za međunarodne odnose, oslanjaju se na svoje ranije delo Moć i međuzavisnost kako bi istražili kako Trampova agresivna upotreba američke ekonomske i vojne prednosti, iako zasnovana na poziciji snage, ugrožava i tvrdu i meku moć koje su održavale američku dominaciju od Drugog svetskog rata.
Trampov pristup moći
Autori započinju opisom Trampovog dvojstvenog pristupa spoljnoj politici: projekcijom američke dominacije kroz tvrdu moć (npr. vojne pretnje i ekonomsku prinudu) i istovremenim povlačenjem iz globalnih institucija i obaveza. Primeri uključuju pretnje Danskoj zbog kontrole nad Grenlandom, predloge za povratak Panamskog kanala i uvođenje kaznenih carina kako bi se izvršio pritisak na Kanadu, Kolumbiju i Meksiko u vezi s pitanjima imigracije. Tramp je povukao SAD iz Pariskog klimatskog sporazuma i Svetske zdravstvene organizacije, a u aprilu je izazvao haos na globalnim tržištima uvođenjem širokih carina na zemlje širom sveta. Iako je kasnije povukao većinu dodatnih carina, nastavio je trgovinski rat s Kinom, koja je centralni front u njegovoj trenutnoj ofanzivi protiv glavnog rivala Vašingtona.
Trampova politika koristi koncept asimetrične međuzavisnosti, teoriju koju su autori razvili 1977. godine. Ova teorija tvrdi da u međuzavisnim odnosima manje zavisna strana ima veću moć. SAD, sa svojim ogromnim tržištem i vojnom snagom, ima značajnu prednost nad trgovinskim partnerima zbog svojih trgovinskih deficita. Na primer, zemlje poput Kine, Meksika i zemalja ASEAN-a uveliko zavise od izvoza u SAD, što Vašingtonu daje mogućnost da uvede carine ili druge barijere bez velikog straha od odmazde. Autori ističu da SAD ima povoljne trgovinske disbalanse s glavnim partnerima – Kina (odnos izvoza i uvoza 3:1), Meksiko, Japan, Južna Koreja i EU – što Trampu omogućava da vrši pritisak. Međutim, suprotni faktori, poput kineske sposobnosti da cilja američke kompanije ili ograniči izvoz retkih minerala, komplikuju ovu dinamiku.
Erozija američke moći
Iako Tramp ispravno prepoznaje ekonomske prednosti SAD, autori tvrde da njegov pristup podriava šire temelje američke moći. Oni razlikuju tvrdu moć (prinudu kroz vojne ili ekonomske metode) od meke moći (uticaj kroz privlačnost i legitimitet). Tokom poslednjih osam decenija, SAD su izgradile značajnu meku moć kroz svoju kulturnu privlačnost, demokratske vrednosti i liderstvo u globalnim institucijama. Međutim, Trampova politika daje prednost kratkoročnoj prinudi nad dugoročnom privlačnošću, ugrožavajući oba oblika moći.
Napadajući međuzavisnost – kroz carine, povlačenje iz globalnih sporazuma i pretnje saveznicima – Tramp slabi međunarodni poredak koji je koristio SAD od Drugog svetskog rata. Ovaj poredak počiva na tri stuba: stabilnoj raspodeli moći, normama koje legitimišu ponašanje država i institucijama koje podržavaju saradnju. Trampove akcije destabilizuju sva tri, potencijalno uvodeći svet u period nereda. Autori upozoravaju da ovaj pad možda nije privremen, već bi mogao označiti kraj „američkog veka“, termina koji je prvi upotrebio Henri Lus za opis američke globalne dominacije.
Paradoks trgovinskih deficita
Esej detaljno razmatra paradoks trgovinske moći: trgovinski deficit, često viđen kao slabost, zapravo može povećati pregovaračku moć zemlje. Trgovinski deficiti SAD s partnerima poput Kine i Meksika omogućavaju pretnje carinama, jer ove zemlje uveliko zavise od pristupa američkom tržištu. Međutim, Trampova agresivna upotreba ove prednosti zanemaruje suprotne faktore, poput transnacionalnih veza ili geopolitičkih saveza. Na primer, Kanadа ima uravnoteženiju trgovinu i bliske veze s američkim interesnim grupama, što smanjuje njenu ranjivost, dok Kina može uzvratiti ciljanjem američkih industrija poput poljoprivrede ili tehnologije.
Zanemarivanje meke moći
Trampova opsesija tvrdom moći zanemaruje ključnu ulogu meke moći, koju autori definišu kao sposobnost privlačenja, a ne prinude. Meka moć proističe iz kulture, vrednosti i percepcije dobronamernosti zemlje. Istorijski gledano, SAD su imale koristi od toga što su viđene kao pouzdan saveznik i pobornik demokratije, za razliku od Sovjetskog Saveza koji je koristio silu. Trampove akcije – poput pretnji NATO saveznicima, ukidanja USAID-a i utišavanja Glasa Amerike – narušavaju ovo poverenje, otuđujući demokratske partnere i oživljavajući strahove od američkog imperijalizma u regionima poput Latinske Amerike.
S druge strane, Kina aktivno ulaže u sopstvenu meku moć, iako s mešovitim rezultatima zbog teritorijalnih sporova i autoritarnog sistema. Ispitivanja javnog mnjenja pre 2025. pokazala su da SAD vode u globalnoj percepciji, ali Trampova politika rizikuje da prepusti ovu prednost. Autori tvrde da meka moć nije važna samo dugoročno, već i kratkoročno, jer saveznici radije sarađuju s pouzdanim partnerom nego s nasilnikom.
Globalizacija i njeni izazovi
Trampova politika odražava širi populistički otpor prema globalizaciji, koju on prikazuje kao štetnu silu odgovornu za gubitak radnih mesta i kulturne promene. Autori priznaju da globalizacija, definisana kao povećana međuzavisnost na međukontinentalnim razdaljinama, ima i koristi i troškove. Ona je ojačala američku moć kroz trgovinu, inovacije i imigraciju, koji su podstakli ekonomski rast i kulturnu dinamiku. Međutim, izazvala je i gubitak radnih mesta i društvene preokrete, pogoršane tehnološkim promenama i kineskom izvoznošću.
Trampov odgovor – uvođenje carina i ograničavanje imigracije – cilja korisne aspekte globalizacije, dok zanemaruje negativne posledice poput potrebe za prekvalifikacijom radnika ili ublažavanjem klimatskih promena. Autori napominju da su istorijski periodi globalizacije, poput 19. veka, prekidani događajima poput svetskih ratova, a trgovinski rat između SAD i Kine mogao bi slično poremetiti globalnu trgovinu, koja je porasla za 4.400% od 1950. do 2023. Takav preokret oslabio bi američku moć, koja je istorijski imala koristi od otvorene trgovine i imigracije.
Klimatske promene i globalni izazovi
Esej ističe klimatske promene kao ključni primer međuzavisnosti, s globalnim posledicama poput topljenja ledenih kapa i ekstremnih vremenskih prilika. Trampovo povlačenje iz međunarodnih klimatskih inicijativa, poput Pariskog sporazuma, slabi sposobnost SAD da se bavi ovim „problemom bez pasoša“. Slično, smanjenje finansiranja naučnih istraživanja i globalnih zdravstvenih inicijativa ograničava kapacitet SAD za suočavanje s pandemijama poput COVID-19, koja je ubila milione ljudi širom sveta. Ove akcije ne samo da smanjuju američko liderstvo, već i erodiraju meku moć proisteklu iz naučnih i humanitarnih doprinosa.
Pad demokratskih normi
Promocija demokratije i ljudskih prava bila je kamen temeljac američke meke moći. Od Hladnog rata, demokratske norme su se širile globalno, jačajući američki uticaj. Međutim, Trampova politika, poput zatvaranja kancelarija State Departmenta fokusiranih na ljudska prava i globalnu pravdu, signalizira povlačenje iz ovih vrednosti. Ovaj pomak pozdravljaju autokratski režimi, ali slabi moralni autoritet i privlačnost SAD, dodatno smanjujući njihovu meku moć.
Dugoročni rizici
Autori zaključuju da Trampova fokusiranost na prinudnu tvrdu moć i odbacivanje međuzavisnosti predstavlja „opkladu na slabost“. Prioritetom kratkoročnih dobitaka nad dugoročnim uticajem, on rizikuje da rasturi međunarodni poredak na čelu sa SAD. Globalizacija, ukorenjena u vekovima tehnološkog i ekonomskog napretka, ne može se poništiti bez značajnih troškova. SAD, kao vodeća svetska sila, imaju koristi od mreža saradnje, normi i institucija. Trampova politika, međutim, izoluje SAD, otuđuje saveznike i prepusta prostor rivalima poput Kine, potencijalno prerano okončavajući američki vek.
Ključne teze
- Asimetrična međuzavisnost i moć: SAD koriste svoje trgovinske deficite za ekonomsku prinudu, kako su Keohane i Nye opisali 1977. Zemlje poput Kine i Meksika su ranjive zbog zavisnosti od američkog tržišta, ali suprotni faktori (npr. kineska odmazda protiv američkih firmi) komplikuju dinamiku.
- Tvrda naspram meke moći: Trampova oslanjanja na tvrdu moć (prinudu) zanemaruje meku moć (privlačnost), koja je bila ključ američkog uticaja. Akcije poput pretnji saveznicima i ukidanja USAID-a narušavaju poverenje i globalnu privlačnost.
- Erozija međunarodnog poretka: Poredak na čelu sa SAD, zasnovan na raspodeli moći, normama i institucijama, destabilizuje se Trampovom politikom, rizikujući globalni nered i pad američke dominacije.
- Dvojna priroda globalizacije: Globalizacija jača američku moć kroz trgovinu, inovacije i imigraciju, ali izaziva i preokrete. Trampove carine i ograničenja imigracije ciljaju korisne aspekte, dok zanemaruju štetne poput klimatskih promena.
- Klimatske promene i globalni izazovi: Trampovo povlačenje iz klimatskih i zdravstvenih inicijativa slabi američko liderstvo u globalnim pitanjima, smanjujući meku moć i kapacitet za suočavanje s krizama.
- Demokratske norme i meka moć: Povlačenje SAD iz promocije demokratije i ljudskih prava smanjuje njihov globalni uticaj, koristeći autokratskim režimima i prepuštajući prostor rivalima poput Kine.
- Dugoročni pad: Trampova fokusiranost na kratkoročnu prinudu nad dugoročnom saradnjom rizikuje kraj „američkog veka“, jer SAD gube prednosti međuzavisnosti i globalnog liderstva.
Keohan i Naj tvrde da Trampova agresivna, izolacionistička politika pogrešno procenjuje izvore američke moći. Prioritetom tvrde moći i napadima na međuzavisnost, on podriva meku moć i globalne mreže koje su održavale američku dominaciju. Ovaj pristup ne samo da slabi međunarodni poredak na čelu sa SAD, već rizikuje trajni pad američkog uticaja, potencijalno označavajući kraj američkog veka.
Glas javnosti/Foreign Affairs
BONUS VIDEO
SKINI APLIKACIJU
