Prof. dr Andrea SAVIĆ o atentatima: Od političkog sredstva do društvenog fenomena(61.deo)

Iako se atentat pretežno vezuje za terorizam, shvaćen kao ekstremni oblik političkog nasilja, u rekonstrukcijama atentata, mnogi atentatori sebe ne poistove}uju sa teroristima. Prema stanju sadašnje naučne misli, atentat je, nesumljivo, jedan od osnovnih vidova terorizma, jer podrazumeva političku motivisanost, organizovanost grupe ili organizacije, ili pak državno sponzorisan terorizam.

*****

Fenomen atentat deo je naše svakodnevnice, ali istorija ljudske civilizacije pokazuje da je to neiscrpna tema koja zaokuplja pažnju mnogih naučnih disciplina, a ne manje je i u fokusu nadležnih državnih organa – institucija sistema nacionalne i međunarodne bezbednosti, kao i javnog mnjenja država u meri u kojoj su posledice izražene.

Svi su, uglavnom, saglasni da je to, po značenju ubistvo, ili pokušaj ubistva nosioca državne vlasti iz političkih pobuda.

Takođe, i da su atentatori pojedinci, organizovane grupe, ali i institucionalni „izvođači radova“ iza kojih stoji nedemokratski režimi u sukobima sa političkim suparnicima, a u ime „viših nacionalnih interesa“.

Ako se zaviri u međunarodno pravo vidi se da atentatska klauzula dozvoljava izručenje lica okrivljenih za atentat na nosioca državne vlasti ili člana njegove porodice, pošto se ne primenjuje pravo na azil, po kome se izručenje političkih krivaca zabranjuje.

Etimološki, atentat uz termine kao što su terorizam, gerila, oslobodilački pokret i slično, često se smatra pojavom koja obuhvata više od striktnog značenja, sa mnogo jasnijom konotacijom nego što su to značenja drugih fenomena.

Iako se atentat pretežno vezuje za terorizam, shvaćen kao ekstremni oblik političkog nasilja, u rekonstrukcijama atentata, mnogi atentatori sebe ne poistovećuju sa teroristima.

 Prema stanju sadašnje naučne misli, atentat je, nesumljivo, jedan od osnovnih vidova terorizma, jer podrazumeva političku motivisanost, organizovanost grupe ili organizacije, ili pak državno sponzorisan terorizam.

 Ali, otvara se pitanje šta je sa drugim motivima?:

·                                    Novac u slučaju plaćenog ubice,

·                                    suprotnost u vrednosnom sistemu kod fanatika,

·                                    odmazda mafije zbog neispunjavanja dogovora od kriminalizovanih političara radi opstanka mafije s druge strane.

·                                    Bolest u slučaju umnoporemećenih atentatora?

Kada se nastoji da se shvati fenomen atentata sa stanovišta terorizma, treba napraviti razliku između različitih političko –i deoloških oslonaca terorizma, jer oni ukazuju na političke motive atentatora:

- ideološki pokreti, koji se zasnivaju, ili na nejasnoj agendi društvene pravde, ili na konkretnim ideološkim, često komunističkim, marksističkim ili maoističkim, principima.

Takvi pokreti su postojali u sedamdesetim 20. veka u razvijenom svetu i ostali su jaki u mnogim zemljama u razvoju, naročito u Latinskoj Americi.

Primeri:

Crvene brigade (Italija),

Shining Path (Peru),

Zapatisti (Meksiko) i dr...

 - Antikolonijalni pokreti, koji koriste terorizam da bi ubrzali odvajanje kolonije od zemlje-kolonizatora. Ovi pokreti su bili jaki u kasnoj fazi kolonijalizma pedesetih i šezdesetih godina 20. veka, ali su i dalje postojali u kasnijim slučajevima kolonijalizma. Ove pokrete je naročito teško razlikovati od gerilskih pokreta.

Primeri:

FLN (Alžir),

PLO (Palestina) i dr.

 -Nacionalno-separatistički pokreti, slično antikolonijalnim pokretima, nastojali su da se odvoje od postojeće države, odnosno da se pripoje etnički srodnoj državi koriste}i terorizam. Takvih pokreta ima puno u svetu i mogu se naći u Zapadnoj i Istočnoj Evropi, kao i u celom svetu u razvoju.

Primeri:

ETA Š[panija/Baskija),

IRA (Severna Irska),

Pokret na Korzici,

OVK (Kosovo i Metohija) u svojoj prvoj fazi i dr.

 - Verski pokreti, obično nastoje da zbace svetovnu vlast i zamene je političkim sistemom koji se zasniva na određenom tumačenju vere. Iako je većina takvih pokreta iznikla iz političkog islama, oni se mogu naći i među drugim velikim svetskim religijama.

-Primeri:

Hezbolah,

Hamas (Liban),

GIA (Alžir).

Kao što se vidi, postoji mnogobrojnost kriterijuma klasifikovanja političkog nasilja, a time i veliki broj tipologija terorizma.

Terorizam jeste poseban, složen oblik, pri čemu atentati kao osnovni njegov vid ostvaruju specifično prepoznatljiv lik.

Atentati u relaciji terorizma i terora imaju istovetne karakteristike, ali pobude nisu iste.

Terorizam ne treba mešati sa terorom, što je čest slučaj u teoriji i praksi.

Terorizam i teror imaju dosta sličnosti, ali i razlika: oba su oružje manjina, predstavlaju direktno nasilje, iste instrumentalnosti i inteziteta delovanja.

Polazni kriterijum njihovog razlikovanja je odnos izvršenog nasilja i vlasti:

*Teror je vršenje nasilja u cilju održanja vlasti ili njenog učvršćivanja (npr. fašistički ili staljinistički sistem terora),

* Terorizam vršenje nasilje protiv neke ili nečije vlasti.

Pre svega mora se praviti razlika između državnog i nedržavnog terora.

* Državni teror je opasniji i često predhodi i uzrokuje nedržavni teror. U državnom teroru režim i grupe se odlučuju da njihovi ciljevi opravdavaju sva sredstva ili postupci suprotne strane opravdavaju nesputanu odmazdu, pa se formira spirala terorizma i antiterorizma.

Ili, sagledavanje atetntata u kontekstu odnosa terorizma i gerile.

Doktrina gerile u interpretaciji nekih vodećih sila je u stvari, maska za terorizam: obe kategorije su pomešane i sa stanovišta vojne teorije i teorije o političkom nasilju isprepletane nesvesno sa namerom zamaglivanja pravih ciljeva spoljne politike u uspostavljanju globalizacije.

Ili, izvršenje atentata sa stanovišta odnosa terorizma i organizovanog kriminala. Po čemu se terorizam razlikuje od običnog zločina, odnosno kriminaliteta.

Sve ovo govori da je fenomen atentat i delictum sui generis, specifična vrsta najtežeg političkog nasilja, koja ima za cilj stvaranje i iskorišćavanje straha među širom ciljnom grupom.

 Tipologija fenomena atentata može biti izvršena na osnovu stava prema subjektivnim motivima izvr{ioca, njihovih pristalica ili protivnika. Govoreći o vidovima ispoljavanja terorizma, kao osnovu moguće klasifikacije uzima se podela u odnosu prema izvršiocima atentatorskih akcija.

Na ovaj način mogu se identifikovati dve osnovne grupacije:

* Jednu grupaciju obuhvataju akcije koje izvode pojedinci ili grupe pod kontrolom države,

* I drugu kada akciju sprovode nedržavni faktori, bez obzira da li uživaju podršku neke države.

Na osnovu ovakvog pristupa, možemo uslovno izdvojiti nekoliko najučestalijih vrsta atentata sa stanovišta terorizma koje se u poslednje vreme najčešć}e ispoljavaju:

- Atentat tipa nacionalnog terorizma koji izvode uglavnom nacionalne organizacije, čiji je motiv politička nezavisnost zemlje ili teritorije, odnosno autonomija oblasti na kojoj žive pripadnici dotične nacije ili etničke grupe.

Ovakva vrsta terorizma, danas je sve učestalija u formi borbi za nacionalne ili narodne ciljeve kojoj pribegavaju druge grupacije (baskijske, albanske, kurdste, korzikanske, čečenske i irske).             Nacionalistički teroristi, uglavnom se bore protiv države na čijoj teriotoriji žive, ili protiv države sa čije su treitorije izbegli.

Drugi naziv za ovaj oblik terorizma je „etnički motivisan terorizam“. Posebni uzroci ovog terorizma, uslovljeni su specifičnom društveno-političkom, bezbednosnom i civilizacijskom situacijom.

-Atentati religioznog terorizma koji sprovode verski zaslepljene terorističke grupe na osnovu verske indoktrinacije, u cilju postizanja temeljnih političkih primena u državnom političkom uređenju na religioznim osnovama.

Ovakva vrsta terorizma se ispoljava kao religiozni terorizam fanatičnih grupa, koje u ime svojih ciljeva izvode akcije radi utemeljenja religioznih društvenih vrednosti.

Najopasniji i najekstremniji je svakako islamski terorizam,čija obnova započinje krajem {ezdesetih godina prošlog veka, sa procesima globalizma poslednjih 20.-tak godina predstavljaju globalnu opasnost.

 - Atentati revolucionarnog ili levičarskog terorizma kao terorizam radikalnih grupa koje teže fundamentalnim političkim promenama i čiji idejno politički pogledi na svet prevazilaze nacionalne granice.

- Ovi teroristi se nadaju da će nasiljem promeniti nosioce vlasti, politički i društveno ekonomski poredak. Kao povoljni uslovi za egzistenciju i širenje revolucionarnog terorizma, mogle bi se navesti: rasprostranjenost masmedija i snaga njihovog uticaja, razvoj tehnologije oružja, enormna flukturacija poslovnih ljudi i turista, kao i aktuelni primeri poku{aja dosezanja vlasti, ili ostvarenja revolucije nasilnim putem od masa predvo|enih naoružanom političkom organizacijom, u zemljama u razvoju.

Analizirajući tokove savremenog terorizma, kao i pojavne manifestacije fenomena atentata, važno je primetiti veliku isprepletanost karakteristika, motive, ciljeva i saveza unutar klasifikacija i grupa.

Pored postojanja takozvanih zamalja sponzora terorizma značajan problem i opasnost predstavljaju sve više religiozne grupe, koje su sve ve}a opasnost.

Druge terorističke organizacije su motivisane etničkom mržnjom, reakcijom na globalizam predvi|en mega-silom SAD, ili vizijom post-apokaliptične budućnosti.

Suštinsku ulogu u stvaranju pretpostavki ovakvog terorizma imaju i sistemske krize karakteristične u procesima globalizacije /primeri SSSR i SFRJ koji su bili primorani da za kratko vreme promene politički režim, ekonomski sistem i nacionalno-državno ustrojstvo, ili dominacija autoritarnih političkih režima u islamskom svetu u kome religija stvara pretpostavke za nastanak ideja globalnog konflikta, između ostalog i zbog postojeće nepodudarnosti islamske i judeo-hrišćanske civilizacije).

 Razvoj samoubilačkog terorizma u okviru fundamentalnih islamskih organizacija (npr. „Talibani“, „Hamas“, „Muslimanska bra}a“, „Al Kaida“ i dr.) je takođe u novije vreme dobio na značaju.

Saradnja među terorističkim grupama je uočljiva u najnovijim terorističkim akcijama današnjice, kao i spoj terorizma i organizovanog kriminala.

Sve to ukazuje da atentati, iako najstariji vid terorizma, prisutan od prvih početaka ljudske civilizacije znatno pre naše ere (o čeme je Glas javnosti u svom velikom serijujalu"Borba protiv mafije", već pisao o atentatu na Gaja Julija Cezara, primedba V.Dinića), nije izgubio ni na značaju ni na aktuelnosti.

Iako su mnogi drugi vidovi terorizma evoluirali zavisno od istorijskih faza, atentati i dalje ostaju najdirektnije sredstvo političke borbe, zastupljeno širom planete, o čemu svedoče brojni primeri političkih ubistava.

* Profesor dr Andreja Savić je PRVI šef Bezbedonosne agencije Srbije, i jedan od vodećih teoretičara sveta u borbi protiv našeg i globalnog terorizma.

(Glas javnosti)

SKINI APLIKACIJU