VIKEND SERIJAL GLASA JAVNOSTI: Kad su Ponišavljem hodali imperatori: Konstancije Xlor i Konstantin Veliki bili su otac i sin. ali i - pašenozi! (Prvi deo)

Povodom sedamnaest vekova slobode hrišćanske veroispovesti, Milanskog edikta, uloge koju u tome ima Konstantin Veliki i značaju Jugoistočne Srbije u ovim događajima, napravio sam svojevremeno veliki intervju sa profesorom, publicistom i piscem iz Niša Draganom Mitićem na ovu temu, koji sada u skraćenom obimu prenosim čitaocima portala Glasa Javnosti.

On se Mitić, inače, dugo godina bavio istoriografskim izučavanjima područja Jugoistočne Srbije, dakle i Ponišavljem, ali i Vinimacijmom i Sirmijumom. Rad na  njegovoj poslednjoj knjizi na ovu temu, kao i na produkciji filma „Sveti Niketa Reizijanski“ blagoslovio je sada počivši Paatrijarh srpski, Njegova Svetost Gospodin Irinej.

Glas javnosti: Jedna od prvih rečenica u vašem filmu o Sv . Niketi Remizijanskom počinje otprilike ovako: Nema sumnje – Hristova istina je proklijala u Maloj Aziji, ali temelji Svete Crkve su udareni na Balkanu, a to zvanična istoriografija i istorija hrišćanstva nikada nije priznala, a ako jeste, onda to nije dovoljno istakla, ni ozvaničila. Da nisu to malo prekrupne reči?

DRAGAN MITIĆ: Nisu, ukoliko se ima u vidu da je hrišćanstvo sebi trasiralo put u svet zahvaljujući carevima domorocima rođenim na prostoru Balkana koji će preseliti kulturni centar sveta iz Rima u Vizant, produžitio trajanje već dekadentnog Carstva, uspešno spojiti helinistićku i rimsku kulturu u potonju sjajnu Vizantijsku i otvoriti hrišćanstvu put u državnu religiju. Imajmo u vidu da se odatle preselilo na sve kontinente sveta – u vaskoliku vasljenu.

GJ: U Vašem istraživačkom radu prikazanom kroz nekoliko knjiga, kao i Vašoj filmskoj produkciji Vi posebno ističete mesto i značaj Jugoistočne Srbije u razvoju Hrišćanstva. Na čemu bazirate toliki značaj tog područja?

D. M: Ilirikum u širem smislu, podrazumevajući tu i Meziju i potonju Dakiju, predstavlja ishodište velikog broja rimskih careva. To je plejada sa impozantnim brojem od osamnaest rimskih careva domorodačkog porekla, koja će početi vladavinom Maksimina Tračanina od 235. g. i završiti se sa Teodosijem Velikim 395. g., koji je poslednji vladao objedinjenim Rimskim carstvom.

GJ: Uticaj Rima na ovim prostorima i obrnuto je, čini se ipak veliki?

D.M: Pri tom u ovu cifru nisu ubrojani i potomci onih careva koji su tu rođeni, a njihova deca naslednici prestola su se rađala širom Carstva, tamo gde su vojni pohodi vodili njihove roditelje. Takva je dinastija Konstantina I Velikog iz Naisusa - koji je rodonačelnik porodice čija će dinastija sa Krispom, Konstantinom II, Konstansom, Konstancijem II, rođakom Julijanom Otpadnikom i zetom Gracijanom vladati čitav jedan vek. Prvi od osamnaestorice je Maksimin Tračanin, koji potiče negde iz Trakije, zatim sa područja današnje Dalmacije potiču Marko Aurelije Kar i Dioklecijan, iz Sirmijuma i okoline su njih osmorica: Decije Trajan, Aurelijan, Marko Aurelije Prob, Maksimijan Herkulije, Konstancije II, Flavije Valens i njegov brat Valentinijan I i Gracijan.

GJ:Istočna Srbija je u Vašim istraživanjima ima ogroman uticaj, da tako kažem, razvoj civilizacije i na Balkanu, ali i diljem sveta?

DM: Sa područja istočne Srbije potiču Klaudije II, Konstancije I Hlor, Galerije, Maksimin Daja, Licinije, Konstantin I Veliki, a njima može da se pridruži i jedini rimski car rođen u Singidunumu (današnjem Beogradu) Flavije Jovijan.

G.J: Mnogi od njih nisu baš ljubili  i poštovali hrišćanstvo?

DM: iVeći broj ovih careva je bio neprijateljski raspolžen prema hrišćanima, a neki od njih kao Dioklecijan, Decije Trajan, Aurelije i Licinije su ostali zapamćeni kao najžešći progonitelji vernika. Drugi će imati promenljiv stav, kao Licinije koji je najpre učestvovao u izdavanju Milanskog edikta, da bi posle bio žestoki protivnik hrišćana. Nasuprot njemu, Galerije će prvo progoniti hrišćane još za vreme Dioklecijana, a kasnije je, kao avgust, samo nastavio sa tom politikom. Poslednje edikte o progonu hrišćana izdao je upravo Galerije. Neposredno pre smrti 311. g., Galerije je ipak izdao jedan edikt o toleranciji prema hrišćanima, verovatno pod uticajem teške bolesti koja ga je sporo ubijala (najverovatnije se radilo o nekoj vrsti raka). Tako je hrišćanstvo postalo dozvoljena religija, dok god nije ugrožavalo uspostavljeni poredak.

GJ: Aleksandar se retko pominje, ali on je bio dosta tolerantan?

DM: Ipak za razvoj hrišćanstva je veoma značajna skupina tolerantnih vojničkih careva. Još pre njih kao blagonaklon se pojavio u dinastiji Severa Aleksandar, pa kasnije Prob čiji su najbliži rođaci bili hrišćani, a brat episkop u Carigradu, Konstantin Veliki i Jovijan. Najvažniju ulogu je svakako odigrao Konstantin Veliki.

GJ: Upotrebili ste izraz vojnički rimski carevi-domoroci! O kojim se domorocima upravo radi?

D.M: Radi se o autohtonim narodima, srednjobalkanskim plemenima koje su tu zatekli rimljani u svojim osvajanjima pre i neposredno iza I veka.

GJ: U klasičnu istoriju se sporo probija saznanje da je na području srednjeg Balkana postojao entitet sa sopstvenom razvijenom kulturom i pismenošću'

DM.  Oatle je krenuo talas migracije koji će imati veliki uticaj na helinističku kulturu i biti pokretač i osnivač centara moći antičkog sveta (takav je pokret seobe Dardanaca, koji će predvoditi eponimni Dardan). Onaj deo prabalkanskih plemena koji je ostao na svom ognjištu nije nikakva bezimena varvarska rulja, već predstavnik naroda koji će ući u vanvremenske mitove, epopeje i epove sa kraljevima, učesnicima u Trojanskom ratu (u Ilijadi to je Tračanin Ejonej, njegov sin kralj Res i njegov sinovac Hipokont). Oni će učestvovati u pohodima Aleksandra Makedonskog (7000 Tribala je regrutovao samo za pohod na Persiju), a kasnije će sećanja na slavu Tribala biti tako živa da su pojedini ućeni vizantijski pisci smatrali da su Srbi prvobitno nosili njihovo ime.

GJ: Onda, termin "prebalkanski narodi" pada u zaborav:

DM: Tako se identitet prabalkanskih naroda „zaboravlja“ nakon dolaska prvih rimskih legija i govori se o Latinima i latiniziranom stanovništvu, a u stvari njihov identitet se očuvao do duboko u V vek sa svim specifičnostima verovanja i lokalne kulture (kao npr. što je to bio slučaj sa Besima, koji su se dugo odupirali hristijanizaciji). Izvucite samo zaključak da li se pogrešno (ili namerno) tumači da je dolazak Rimljana ugušio sve autohtone entitete i da su oni nestali sa istorijske scene. Desilo se, ustvari, suprotno. Autohtoni narodi su se samo pritajili do momenta kada preuzimaju kormilo i moć Rimskog carstva preko vojničkih careva za koje se pouzdano zna da su lokalnog – „varvarskog“ porekla;

GJ: Oslikajte to kroz neke primere!

D.M: Možda je najbolji primer vojničkog rimskog cara Klaudija II spasioca rimskog carstva koji je Gote (ondašnju najveću opasnost po Rim) tako katastrofalno porazio u bici kod Niša 268. g. da se desetinama godina nisu usuđivali da uznemiravaju Rim.

GJ: Za njega ima (pored ostalih) predpostavki da je iz srednjeg ili gornjeg Ponišavlja i iz Kamenice kod Niša?

DM: Za Klaudijevog unuka Eutropija se pouzdano zna da je rođen na Gornjem Timoku, a on je deda potonjeg cara Konstantina Hlora. Klaudije se ponosio svojim dardanskim poreklom, trojanskom krvlju i krvnom vezom sa mitskim Dardanom.

GJ: A Maksimilijan?

DM: I za Maksimijana Herkulija ima predpostavki da je Tračanin, možda poreklom iz Serdike (Sofija). Otud je bio je „praesidens Trebellicae“ (oblast južno od Dunava, od reke Morave do Iskra, prozvana i Nova Dakija) pre nego što je postao car. Moguće je da su on i Dioklecijan bili braća i da su imali i n.n. sestru od koje potiče «krčmarica» Jelena sa kojom je Konstancije Hlor bio oženjen. Ako je to tačno-onda su Teodora, zakonita supruga Konstancija Hlora i ćerka Maksimijanova, i „krčmarica “ Jelena bile sestre! Kako je Konstantin Veliki po drugi put bio oženjen Faustom, najmlađom kćeri Maksimijana Herkulija (od koje potiče legitimna grana njegovih vladarskih naslednika) onda su otac i sin, Konstancije Xlop i Konstantin Veliki bili pašenozi!

GJ: Hlor je bio "običan oficir"?

DM: Konstancije Hlor je rođen u okolini Niša koji je bio naseljen u to vreme tribalskom i dardanskom mešavinom. Bio je običan rimski oficir kada ga je usvojio Maksimijan Herkulije i pri tome ga razveo i oženio svojom ćerkom Teodorom.

GJ: Tačno rođenje Galileja se ne zna?

DM: Za Galerijevo poreklo ima više predpostavki, ali se najviše zastupa mišljenje da je rođen u mestu na kome se nalazi današnja Crna Reka na području Timoka ili u Romuliani, kod današnjeg Zaječara, na nekadašnjem poljskom imanju Sekundijana. Tu je sagradio palatu u kojoj je živela njegova majka Romula. Smatra se da je niskog porekla jer je imao nadimak Armentar - Govedar, a njegov rod su bili seljaci pored Dunava.

GJ: Oko Konstantina Velikog je istorijski gledano mnogo dilema?

DM: Konstantin Veliki je jedini sin Konstancija Hlora i Jelene za koju se ne zna da li je bila njegova prva supruga ili samo konkubina. Smatra se da je rođen 283. g. u Nišu. Odgajan je u vojnim logorima, detinjstvo je proveo na dvoru imperatora Dioklecijana, a mladost kod Galerija kao neka vrsta taoca. Vladarsko prvenstvo po osnovu prava nasledstva imali su sinovi Konstancija Hlora iz braka sa Teodorom, ćerkom imperatora Maksiminijana. Međutim, Galerije je odredio Konstantina iako je on bio uzurpator. Polazeći od toga da i Konstantin Veliki vodi poreklo od imperatora Klaudija II Gotskog vidi se da navedeni vojnički rimski carevi imaju domorodačko poreklo.

GJ: Ipak, kako objasniti činjenicu da se takva plejada generiše u jednoj varvarskoj provinciji, kakva je onda bila Mezija?

D.M: U antici, u rimskom kosmopolitskom društvu, neki geografski prostor izuzetno dobija na značaju ukoliko je bio rodno mesto cara, ili imao bogate rudnike (prvenstveno zlata). A upravo je to postalo ovo današnje istočno-srpsko tj.-centralno balkansko područje: kolevka nekolicine rimskih imperatora, i bogati majdan iz koga se ispiralo zlato, vadilo srebro (setimo se potonjih brojnih glama) i topilo gvož|e, bakar i drugi obojeni metali. Sem toga moglo je da obezbedi obilje hrane. Čini se da je procvat počeo onog momenta kada je Trajan 105. g. konačno pokorio Dakiju i podigao uz pomoć Apolodara veličanstveni most na Dunavu, kod današnjeg Kladova. Već 107. g., stvorio je uslove za stošezdesetogodišnji mir na ovim prostorima. Drugi dugoročniji (ali znatno kraći vremenski period mira od 35 godina) ostvariće Konstantin nakon što je slomio Licinija i proterao varvare preko Dunava 323. godine. To su bili dovoljni preduslovi, koje će sjajno iskoristiti i vojnički rimski carevi-domoroci za razvoj trgovinu i gradnju na ovim prostorima.

GJ: Ali znamo da je Dakija već 271. g. pala i da se Rim morao povući iz nje?

D.M: To je tačno, ali i paradokasalna je činjenica da je to samo ubrzalo razvoj ondašnje Mezije, koja podrazumeva u svom sastavu i teritorije današnje Istočne Srbije. Pošto je pala Dakija 271.g, masovnim povlačenjem vojske, administracije, njihovih porodica i plaćenika puni se Mezija novodošlim stanovništvom. Aurelijan je u proleće 272. g. pobedio Gote, ali se ipak odlučio da evakuiše prekodunavsku provinciju Dakiju, koju Carstvo više nije moglo da brani. Da bi se izbegao neprijatan utisak poraza posle evakuacije Dakije, na nekim delovima dotadašnje Gornje Mezije i Donje Mezije su stvorene provincije Priobalna Dakija i Aurelijanova Dakija, kako je on voleo da naziva Dacia Mediteraneu. Tako je u vreme Aurelijana Ponišavlje pripalo Aurelijanovoj Dakiji. Ondašnja carska prisustva, uvećanje vojske zbog blizine varvara, povećanje koncentracije stanovništva, intenzivna gradnja rezidencija, letnjikovaca, fortifikacija i saobraćajnica dovele su do intenzivne proizvodnje svih vidova vojnih i civilnih potrepština. Sem što će se intezivirati saobraćaj i trgovina doći će do intenzivne seče šume za drvenu građu, obrade kamena, mermera i metala, proizvodnje građevinske opeke, oružja i ratnog materijala, odeće i obuće, opreme za jahaću i tegleću stoku, proizvodnje i skladištenje životnih namirnica i transportnih sredstava. Takve okolnosti su stvorile uslove da svaki stanovnik ovog područja lako može sebi da nađe posao i iskaže svoje sposobnosti jer je došlo do gradnje veličanstvenih arhitektonskih ansambala koji se po složenosti, smelim rešenjima i raskošnom dekoru mogu meriti sa najvećim i najreprezentativnijim spomenicima kasnoantičke arhitekture. Carske palate, mauzoleji, letnjikovci, vile rustike (Galerijeva Romulijana kraj Gamzigrada, Konstantinova Mediana pored Naissusa, odnosno Brzog Broda i Justinijanova carska palata u Taurisiju) ne zaostaju za carskim palatama i rezidencijama u Nikomedeji, Antiohiji, Splitu, Solunu i i Carigradu.

GJ: Tada je podignuta  carska palata Romulijana Felix?

DM: Nešto niže od Limesa, u području Tiamacusa Galerije podiže svojevrsnu carsku zadužbinu (između 298 i 311.g) Romulijanu Felix. To će biti carska rezidencija, gde će provesti poslednje godine života; tu će biti biti sahranjen i slavljen poput boga. To je politički i ideološki spomenik koji vodi u večnost svog graditelja, bogom danog vladara iz zabiti carstva, od neznanog oca i hvale dostojne majke, besprekornog vojnika i vojskovođe, koji usrećuje podanike, zavodi red i svrstava se među bogove. Tu je sve monumentalno, luksuzno i trajno. Tu je skupoceni mermer, mozaici, Herkul, Eskulap, Dionis. Svi su oni sinovi smrtnica, ali i svi oni postaju bogovi kao i Galerije.

GJ: Značaj kompleksa Mediana?

DM: I Konstantin Veliki poput Galerija gradi rezideciju, koji ništa ne zaostaje za Romulijanom, na rubu rodnog grada u Mediani. Kraj samog puta za Serdiku, na 40 ha niču palata sa peristilom, bogatim mozaicima, freskama, majstorskim skulpturama, termama, horeumima, nimfeumima. Uvedena je tekuća voda sa sistemom za prečišćavanje sa Gorice. Radionice i fabrike izrađuju vrsno oružje, skupoceno posuđe, liju se bronzani kipovi, javni spomenici.

GJ: To je bilo, dakle, doba procvata tog područja?

DM: Na dvadeset četiri rimske milje od Naissusa procvetaće već postojeća Remizijana, zahvaljujući pre svega rudnom bogatstvu. U obluku Suve Planine tada je cvetalo rudarstvo, a Prokopije za neko poznije (Justinijanvo) vreme navodi da je tu postojao rudnički grad Frerrarija koji je bio veći od urbanog središta provincije – Remizijane. Iako analize šljačišta ukazuju na to da je tu uglavnom vađeno gvožđe, može biti da je eksploatisan i bakar jer njegovih ruda na potesu između Vete i Kosmovca ima na samoj površini.

GJ:Manje više sve fizičko-antropološke analize skeletnih ostataka antičkih grobnica iz Remizijane imaju kao zaključak - odsustvo mišićnih stresova i tragova bolesti i dug životni vek što se tumači kao indikator dobrog kvaliteta života?

Sv. Niketa Remizijanski

Tako su se u periodima tog blagostanja u praskozorju vizantijskog doba stvorili uslovi i za procvat duhovnog života, kulture uopšte i intelektualnog rada. Tada će se pojaviti blistavi um onog vremena sv. Niketa Remizijanski, koji se pored sv. Cara Konstantina može smatrati jednom od najzaslužnjih ličnosti za evangelizaciju Mezije.

GJ: Da bi se razumele okolnosti u kojima je došlo do pojave hrišćanstva na Balkanu, njegovog prihvatanja od autohtonog stanovništva, pojave pojedinaca iz dinastičkih kuća, duhovnog i umetničkog sveta onog doba koji su dali pečat vremenu u kome se hrišćanstvo izborilo za svetski status, treba razumeti etički supstrat u kome se sve to odigravalo.

D.M: Za izvođenje svih tih krupnih monumentalnih radova i objekata kao i onih sitnih svakodnevnih, ćije je tragove vreme izbrisalo bilo je angažovano mnogoljudno domorodaćko stanovništvo ovog područja, ali i redovna vojska, dovedena sa strane - naročito za izradu milionskih komada građevinske opeke. Artefakti i nađena dokumenta pokazuju da su tu boravile i radile IV skitska legija, V makedonska, II kohorta Aurelia Dardanorum u Naissusu, I kohorta Aurelia Dardanorum equitata milaria u Ravnu, kao i matični odredi Legia Flavia III i Legia Claudia VII na severnim granicama preme Singidunumu i Viminaciumu.

GJ: Na dobro poznatom Viminacijskom laterkulu koji sadrži poduži spisak vojnika Legia VII Claudia regrutovanih 169.g. u Remisiani i koji se otpuštaju 195.g. od 139 veterana ¼ je iz Remizijane?

DM: Među njima je i veliki broj onih koji su regrutovani u najudaljenijim delovima Imperije, iz Sirije, Afrike, Male Azije, Galije, ali ima i onih koji potiću iz bližih područja Dalmacije, Makedonije, Trakije, Donje Mezije. Svi oni donose svoja verovanja, kulturu, bogove, običaje i iscrtavaju ih na sveže oblikovanoj glini koje že kao terakote preživeti 1600 godina da bi danas svedočile o njihovim tvorcima.

GJ: Domorodačko stanovništvo je svakako već imalo imalo svoj panteon?

D.M: Sve do vremena sv. Nikete religija je bila šarena mešavina domaćeg verovanja sa grčkim, rimskim i istočnim kultovima. Na području Mezije i kasnije Dakije meditarenee i ripensis svetili{ta i oltare podižu vojnici i činovnici sa istoka. Ali sem tih kultnih mesta stanovništvo ima i svoje (rekli bismo) privatne - lične bogove i božanstva koje poštuje.

GJ: Postojala su opšta božanstva sa lokalnim nadimcima kao npr. „Mercurio Naisati" i „Herculi Naisati". Da li je na ovoj mermernoj ikonici dimenzija 300 x 300 mm i debljine 30 mm, možda predstavljen „Herculi Naisati"?

DM: Ne znamo, ali Herkul, Hercules ili lokalno Heraklo sigurno jeste. Prelepi bareljef predstavlja lepog muškarca plemenitih crta, sa brkovima i lepo negovanom bradom koja se proteže duž donjih delova obraza i spojena je sa bujnom kosom ispletenom u vitice. Zevsov sin, i sin obične smrtnice najveći među ljudima na Zemlji, posle svih lutanja zemljom i neizmernim morima, trpljenja i pokazane hrabrosti, sada uživa u u lepom prebivalištu snežnog olimpa i ženi lepih bedara koja se zove mladost. Zbog svega toga bio je obožavan i tu u Remizijani. Otud je tu iskopana i ova prelepa ikona.

GJ: Neopozivo najrašireniji upražnjavan među Tračanima je kult tračkog Herosa?

DM: To je svemogući bog: koji leči, spasava kada je najteže, zaštitnik je sem ljudi i stada i vegetacije. Njegovo ime je nepoznato. Poslednja mermerna ikonica tračkog konjanika dimenzija 21,2 x 22 cm i očuvana u celini, čiji je vlasnik bio očigledno izvesni Senekas, nađena je u Laništu u blizini Remizijane, ali ih ima više takvih, iz Straže i Osmakove.

G.J: Smatra se da je poštovano i čisto domaćo božanstvo, boginja Dardana–Dea Dardanica?

DM: Ovde je vidimo kao vrednu skulpturu visokog umetničkog kvaliteta, nastalu po svoj prilici u domaćoj radionici. Nađena je na Mediani sa insignijama koje je prate, kesom dardanskog zlata (dardanorum aurum) i bikom- simbolom plodnosti. Pored nogu je sekira sa dva sečiva-sveto oružje koje se javlja još u prehelenskoj kulturi, kao i glava vepra – simbola posebno poštovanog među domaćim Tribalima. Prema nekim istraživačima ona bi mgla mogla da predstavlja antropomorfizirano stablo divlje kruške dardu, prema kojoj je cela provincija dobila ime.

GJ: A u III veku dobijaju prevagu istočnjački kultovi - pre svega kult Mitre (Sol), Izide i Serapisa. Artefakte sa gradnji ovakvih kultnih mesta nalazimo širom Ponišavlja, a ovaj je iz Osmakove?

DM: Bronzane statute malih dimenzija kao kultna obeležja čuvana su u hramovima i kućnim svetilištima (lalarijima), a bila su i pratilac vojski. Ovde vidimao najpoznatiju prelepu bronzanu statuetu Venere urađena u tehnici livenja, veličine jedva desetak cm, koja se danas čuva u odeljenju zavičajnog muzeja u Beloj Palanci. Predstavljena je mlada, naga ženska osoba u stojećem položaju. Telo je skladno oblikovano, jedna ruka je podignuta i nalazi se u položaju kojim se doteruje kosa, a druga slobodno pada odvojena od tela.

GJ: Nije sasvim jasno da li „Kovač iz Vraništa“ predstavlja možda lokalnog za{titnika ondašnjih metalurga ili je možda jednostavno umetnički artefakt. Moguće je da je ipak ono prvo, najpre zbog njegovih dimenzija (visok je jedva 8 sm), a drugo jer je nađen na lokalitetu za koji je utvrđeno da je na njemu prerađivan metal još u starijem gvozdenom dobu.

GJ: Ako su tačne predpostavke koje Remizijanu dovode u vezu sa provincijskim saborima Gornje Mezije u III veku, onda je verovatno da je na njenom forumu postojao hram (Caesarea i Augustea) gde se odavala počast kultu cara.

DM: Ovaj kult je uveden od Avgustova vremena i istočnoj je porekla. Tu su mu naročiti sveštenici (flamines) ukazivali božanske počasti, a izaslanici varoši iz cele Gornje Mezije su se tu sastajali jedanput u godini na sabor (concilium). Tom prilikom je glavni sveštenik provincije (sacerdos) prinosio žrtvu boginji Roma i caru, posle čega su održane svečane igre, ali su, ujedno, formulisane molbe i žalbe na vladu.

GJ: I u takvim okonostima se pojavilo i ukorenilo hrišćanstvo. To nije bilo baš prosto?

D.M: Iz više izvora se može naslućivati da je apostol Tit propovedao hrišćanstvo u Dalmaciji, ali nema nikakvih indicija da je na području današnje Srbije misionarski delovao bilo koji od apostola. Postoji doduše jedna priča, ali samo na nivou legende da je apostol Tit proveo jedan Božić u Nišu. O pojavi i ranom širenju hrišćanstva na prostoru današnje Srbije ima malo pouzdanih podataka; zna se da su ovde novu religiju preneli sa Istoka vojnici, njihove nelegalne porodice koje su ih pratile i trgovci u II i III veku. Prve hrišćane u Podunavlju u istorijskim izvorima nalazimo u vojsci Marka Aurelija (161.-180) u vreme rata s Jazigima. Oni su bili u sastavu legije koja je bila dovedena sa istoka.

GJ: Novo učenje najpre ima odjeka u sredinama u kojima je bilo doseljenika iz Male Azije a stradanje prvih mučenika se vezuje za gradove i rudnike?

DM: Dok je Singidunum imao više mučenika; u Viminacijumu i Naisusu se ne spominju stradanja ranih hrišćana. Verovatno da je za to razlog bio antihrišćanski stav Galerija i, kasnije, Licinija, koji su držali ove zemlje krajem III i početkom IV veka. Galerije je bio inicijator progona u Dioklecijanovo vreme i neprijateljski stav prema hrišćanima zadržao je i kasnije. Tek pred smrt, teško bolestan izdao je u Serdiki 311. godine edikt o toleranciji. Tada je već pozivao hrišćane da se mole za njegovo ozdravljenje, budući da je bio beznadežno bolestan. Odmah posle Galerijeve smrti Licinija postaje jedini gospodar balkanskih zemalja pa je u početku bio izrazito antihrišćanski raspoložen, a kasnije je to zavisilo od odnosa s Konstantinom. Premda je učestvovao u donošenju Milanskog edikta (313), on se u godinama neprijateljstva s Konstantinom žestoko okretao protiv hrišćana.

GJ: Kakva je uloga Sirmijuma?

DM: Pre sabora u Serdiki, 343. godine kao episkopije se pominju Sirmijum u Donjoj Panoniji, i Nais u Gornjoj Meziji, a u aktima serdičkog sabora se navode i Singidunum, Viminacium, Horreum Margi, Aquae i Ulpiana. Već u vreme između 366. i 415 pominje se prvi poznati episkop Remezijane Niketa Remizijanski.

DM: Hunsko osvajanje dovelo je sredinom V veka do dezorganizacije crkve u najvećem delu današnje Srbije.Crkve su bile porušene, episkopi su nestali a stanovništvo se razbežalo.

GJ: U Vašoj knjizi „Kada su apostoli odali Ponišavljem“ obrađujete dva interesantna arheološka artefakta iz najranijeg perioda hrišćanstva na prostorima ponišavlja?

DM: U tom smutnom i teškom periodu progona i velikog rizika za slobodno ispovedanje hrišć}anstva, da je ono već uhvatilo korene govori više nepovezanih, slučajnih artefakata, Dva su karakteristična -Terakota sa ranohrišćanskom predstavom: Prvi je terakota, građevinska opeka sa diskutabilnom i još uvek nejasnom naivnom predstavom osobe koja drži u obema rukama – krstove, simbole hrišćanstava, koji su dosta veliki u odnosu na samu osobu. Predstava je urezanom oštrim predmetom u svežoj glini, preivela je vekove, i tih nekoliko poteza, najverovatnije vojnika zaduženog za proizvodnju opeke i sada predstavljaju dilemu.

GJ: Da li je to muškarac ili žena?

D.M: Ima pristalica koji veruju da je to žena, zbog oblika glave i načina na koji je uokvirena, a i zbog toga što su one često veći pobornici hrišćanstva nego muškarci. Drugi veruju da je to prikaz sv. Jovana Krstitelja, tumačeći odeću u koju je obučen kao kamilje krzno, u kome se on obično prikazuje na ikonama, ali je malo verovatno da su već tada izgrađena pravila prikazivanja pojedinih svetaca. Tumačenje natpisa iznad glave lika bi svakako u tome mnogo pomoglo.

GJ: A koji je drugi.

DM: Ulomak keramike sa Ladančišta. Komad po svoj prilici je opeka za pokrivanje sa lokacije Kladenčište kod Crvene Reke takođe sadrži još uvek nedešifrovani tekst i verovatno jednu od najranijih predstava hrišćanskog krsta sa inkorporiranim slovom Rho iz Hristovog imena. Vizantolog Vujadin Ivanišević smatra da je opeka, najverovatnije iz 5. veka, ali ne isključuje mogućnost da se može smestiti u vreme Nikete Remizijanskog. Za što precizniji odgovor, on smatra da mora biti konsultovan epigrafičar.

(Glas javnosti)