LAT / ĆIR

ARHIVA

KONTAKT

LJUBIŠA MALENICA: Evroazijski Behemot

Lični stav
Autor: Glas javnosti 29.12.2022 15:01:57 h

foto: Tviter printskrin

Sve zemlje koje se danas mogu opisati kao kopnene sile pripadaju prostoru Evroazije, tako da savremenog Behemota možemo naći u četvorouglu između Moskve, Pekinga, Nju Delhija i Teherana

U okviru geopolitike zemlje se često svrstavaju u dvije grupe. Sa jedne strane se nalaze telurokratske države dok se nasuprot njima nalaze talasokratske sile. Ova podjela, u svojim opštim parametrima, se proteže kroz zamalo čitavu ljudsku istoriju s periodima dominacije zemalja iz jednog ili pak drugog tabora u različitim regijama svijeta.

Kao što se može uočiti iz same konstrukcije termina, oba su kovanice grčkih riječi, pri čemu se talasokratija [1], najprostije, može prevesti kao vlast nad morem ili pak pomorska moć, dok telurokratija [2], u istom maniru, označava vlast nad kopnom, odnosno kopnena moć.

Da bi se data dihotomija slikovitije predstavila, ponekada se, od strane različitih autora, poseže i za biblijskom inspiracijom pa se u okvire geopolitičke frazeologije uvode pojmovi Behemot i Levijatan. U njihovom izvornom značenju, Behemot [3] i Levijatan [4] su dvije biblijske mitske zvijeri, divovskih proporcija, čija neminovna sudbina je da uđu u sukob jedna sa drugom. Levijatan je morska zvijer, u zavisnosti od izvora, opisana kao zmija, aligator ili stvorenje slično višeglavoj hidri grčke mitologije. Od kasnog srednjovijekovnog perioda, pa sve do danas, Levijatan je često prikazan kao stvorenje slično hobotnici no čudovišnih dimenzija, sposobno da u kratkom vremenskom roku uništi i najveće okeanske brodove. S druge strane, prvobitni Behemot je obično prikazivan kao nilski konj, takođe titanskih dimenzija, no sa prolaskom vremena i slika samoga Behemota se mijenjala pa se na nekim ilustracijama zvijer pojavljuje u obliku nosoroga, bika ili pak slona.

Kao što se može uočiti, zahvaljujući originalnim karakteristikama dvije biblijske životinje, pobornicima geopolitike nije bilo teško povući paralele između telurokratskih sila i Behemota te talasokratskih država i Levijatana, tako da su dati termini prevazišli sopstvenu početnu prirodu te postali sastavnio dio gepolitičkog riječnika.

Kopnene i pomorske sile

U kontekstu savremene geopolitike, kada govorimo o talasokratskim silama, na prvom mjestu govorimo o Sjedinjenim Državama. Bez obzira na sve ostale grane američke vojske, flota Sjedinjenih Država je ta koji omogućava Vašingtonu da vrši projekciju moći širom svijeta i bez sumnje čini okosnicu američke hegemonije. Pored Sjedinjenih Država među talasokratske sile možemo ubrojati i Veliku Britaniju, no sudeći po stanju Kraljevske flote, britanska mornarica je samo sjenka onoga što je bila ranije. [5][6] U pogledu brojnoga stanja, flota Velike Britanije broji manje plovila trenutno nego li neke od sila koje se smatraju telurokratskim, kao što su Kina i Rusija [7], te zaostaje i za drugim talasokratskim silama kao što su Japan i Južna Koreja.

Nije na odmet istaći da je danas, no i u ranijim periodima istorije, podjela na kopnene i pomorske sile bila daleko od jasno definisane, ako se posmatraju samo vojni parametri. Svaka država koju možemo definisati kao kopnenu silu, već spomenute Rusija i Kina, no Indija i Iran takođe, raspolažu sa pomorskim snagama, odnosno sopstvenim mornaricama, pored primarnih kopnenih vojnih jedinica. Slično, samo obrnuto, je i sa talasokratskim silama, koje iako posmatraju svoje mornaričke kapacitete kao ključne ulažu i u druge grane vojske, kao što su kopnena vojska i ratno vazduhoplovstvo, koje postiže odličnu sintezu sa pomorskim snagama, posebno kada govorimo o faktoru nosača aviona.

U savremene telurokratske sile spadaju Rusija, Kina i Indija, kojima možemo dodati i Iran s obzirom na geopolitički značaj Teherana u savremenim odnosima. Kao što možemo uočiti, sve zemlje koje danas možemo opisati kao kopnene sile pripadaju, geografski gledano, prostoru Evroazije, tako da u tom smislu, savremenog Behemota možemo prepoznati upravo na ovom prostranstvu, u četvorouglu između Moskve, Pekinga, Nju Delhija i Teherana.

Evropa je od početka svoje istorije bila izvor telurokratskih sila, sa izuzecima drevne Atine i Velike Britanije. Od Grka, preko Rimljana, Franaka i Vizantijaca, sve do Francuske i Njemačke, kopnena moć je uvijek imala veći značaj nego li pomorska sila, iako su postojali izuzeci, kao što je Holandija ili pak Venecija, no to su, u skladu sa poslovicom, izuzeci koji potvrđuju pravilo. Trenutno stanje Evrope, okarakterisano okvirima Evropske unije i NATO saveza predstavlja anomaliju evropske istorije s obzirom da možemo, posebno zahvaljujući ponašanju „evropskih“ vođa nakon ruske intervencije u Ukrajini, [8] tvrditi o svojevrsnom kolonijalnom statusu evropskih zemalja u odnosu na Vašington i njegove interese.

Alternativa za Evropu

Neprirodnost trenutnog evropskog stanja se ogleda upravo u privrženosti zemalja, koje su mahom telurokratske po prirodi, sistemu političkih, vojnih i ekonomskih odnosa u čijem temelju leže talasokratske vrijednosti, odnosno čija je pokretačka snaga najsnažnija savremena pomorska sila. Ovo je i razlog trenutno višedimenzionalne krize kroz koju prolazi većina zemalja Evropske unije, sa posebnim naglaskom na države zapada kontinenta.

Odgovor se, po svemu sudeći nameće sam od sebe. Neophodno je mijenjati paradigmu na kojoj se zasniva trenutno postojanje evropskih država. Ako poslušamo pobornike Fransisa Fukujame, za zemlje bivšega komunističkog bloka, više od tri decenije ne postoji alternativa talasokratskom Levijatanu i njegovim kulturno-ideološkim obrascima. Za zemlje Zapadne Evrope ova ideološka usmjerenost u samo samo jednome pravcu traje još od završetka Drugoga svjetskoga rata i takođe joj nema alternative. Često čujemo ovu poruku da alternativa ne postoji, iako to prosto nije istina.

Alternativa postoji i, ako je suditi po trenutnom razvoju situacije, proces kristalizacije date alternative u jasno prepoznatljiv oblik uzima sve više zamaha. Kao što to obično biva, drugačiji put nudi sila suptrostavljena atlantskom Levijatanu, a to je trenutno evroazijski Behemot. Od značaja za Evropu, a od posebnoga značaja za Srbiju i Srbe generalno gledano, jeste činjenica da se procesi integracije i saradnje na evroazijskom prostoru odvijaju bez prevelikog obaziranja na interese zapadnih sila, te dešavanja u okvirima bloka država koje obično nazivamo kolektivnim imenom Zapad.

Evropa, zauzeta nastojanjima da samu sebe osiromaši i deindustrijalizuje, zarad interesa Sjedinjenih Država, te obuzeta zlim duhom rusofobije i svime što dati duh prati ne može a da ne izgubi svoj trenutni položaju u konfiguraciji međunarodnih odnosa. Zamjena ruskoga gasa uvozom američkog tečnoga gasa po, minimalno, četiri puta skupljoj cjeni [9] je jednostavno loša odluka. Ovo je čista matematika, bez ikakve veze sa ideologijom ili politikom. Uprkos trenutnom idiotizmu evropskih elita, odnosno većine njih, Evropa u geografskom smislu ostaje zapadni krak evroazijskog prostranstva i saradnja u okviru ovoga prostora predstavlja najlogičniji ishod ekonomskih napora evropskih prestonica.

Premrežene institucije

Ipak, kao što je već istaknuto, zemlje na prostoru Evroazije neće odlagati svoje projekte saradnje i integracije dok se Evropljani ne privedu pameti. Od integrativnih projekata koji povezuju države širom evroazijskog prostranstva posebno se ističu Evroazijska ekonomska unija, ODKB-a, Šangajska organizacija za saradnju, zemlje BRIKS-a te Asocijacija zemalja jugoistočne Azije.

Svaka od ovih organizacija među svoje članove uključuju minimalno jednu veliku evroazijsku silu, izuzev Asocijacije zemalja jugoistočne Azije [10], no mnoge članice ASEAN-a imaju dugotrajne i opsežne ekonomske i druge odnose sa jednom od ranije spomenutih sila. Kao što se može uočiti, integrativni proces na prostoru Evroazije gravitiraju primarno oko Rusije, Kine i Indije. Pored glavnih igrača, Iran, Turska, Pakistan, Saudijska Arabija, Sjeverna Koreja te još nekolicina država se mogu prepoznati kao regionalno bitne zemlje iako, kao što vidimo iz primjera BRIKS-a, velike kopnene sile Evroazije saradnju ne ograničavaju na sopstveno dvorište, već djeluju i na drugim kontinentima, sa posebnim naglaskom na Afriku i Južnu Ameriku.

Kroz čitav niz premreženih institucija evroazijske države ostatku planete nude sistem drugačiji od onoga što se danas eufemistično naziva „svijetski poredak zasnovan na pravilima“, što je samo drugi naziv za američku, i zapadnu, hegemoniju.

Šangajska organizacija za saradnju, sastavljena od Rusije, Kine, Indije, Pakistana, Kazahstana, Kirgistana, Tadžikistana i Uzbekistana ove godine je, prilikom susreta u Samarkandu, u red punopravnih članica primila Iran[11], koji bi u aprilu 2023. i zvanično trebao postati deveta članica, dok je istovremeno Turska izrazila želju za pristupanjem ovoj organizaciji, pri čemu bi sastanak šefova država ŠOS-a već sljedeće godine trebao poslužiti kao prilika da se detaljnije raspravlja o pristupanju Ankare ovoj organizaciji. [12] Bijeloruski predsjednik, Aleksandar Lukašenko je nedavno istakao da se Minsk nada punopravnom članstvu u Šangajskog organizaciji za saradnju do kraja 2023. godine [13], pri čemu ima punu podršku Moskve ako je suditi po izjavama ruskog ministra vanjskih poslova. [14][15]

Pored interesovanja za proširenje ŠOS-a, veći broj zemalja je izrazio želju za pristupanjem BRIKS-u. Početkom novembra ove godine, Sergej Lavrov je istakao da se više zemalja obratilo sa zvaničnim zahtjevom za prijem u okvire ove organizacije, te da su države osnivači BRIKS-a u procesu stvaranja kriterijuma i principa na osnovu koji će se nove članice odabirati. [16]

U međuvremenu, još nekoliko država je izrazilo želju za pristupanjem BRIKS-u, tako da se među mogućim budućim državama članicama ove organizacije nalaze Iran, Kazahstan, Afganistan, Saudijska Arabija, Ujedinjenih Arapski Emirati, Egipat, Alžir, Nigerija, Senegal, Argentina, Nikaragva te Indonezija. [17] Kao što se može uočiti, ovakvo proširenje bi BRIKS učinilo jednom od najvažnijih organizacija na prostoru Južne Amerike, Afrike i Azije. Štaviše, kada se pogledaju dati kandidati u kontekstu sopstvenih regija i kontinenata, uočava se da su mahom u pitanju regionalno važne zemlje koje svojom veličinom ispoljavaju uticaj na okolne države. U pogledu Latinske Amerike, priključenjem Argentine, dvije najveće zemlje ovoga podneblja bi postale članice BRIKS-a. Ulaskom Irana, Saudijske Arabije, Egipta i Alžira, BRIKS bi kao kolektiv imao potencijal za ispoljavanje svoga uticaja na čitavom prostoru Sjeverne Afrike te Bliskoga istoka. Indonezija bi odigrala sličnu ulogu na prostoru Jugoistočne azije dok bi ulaskom Nigerije i Senegala u redove BRIKS-a prisustvo ove organizacije bilo ojačano na prostoru subsaharske Afrike, s obzirom da bi se ove dvije države pridružile već postojećoj članici, Južnoj Africi.

Spisak zemalja zainteresovanih za članstvo, ponuđen iznad, nije finalan. Takođe postoje glasine o mogućem pristupanju zemalja kao što su Tajland, Mongolija, Vijetnam i Panama. Bez obzira o kojoj grupi zemalja govorili te bez obzira koje zemlje na kraju i postanu nove članice, sve zainteresovane strane u okvirima BRIKS-a traže alternativu trenutnim zapadnim institucijama globalnog dosega, kao što su MMF i Svjetska banka. Sve organizacija koje su ranije spomenute služe podrivanju zapadne institucionalne i ekonomske hegemonije. Zemlje članica BRIKS-a, kao alternativu Svjetskoj banci, uspostavile su Novu razvojnu banku, dok je Kina samostalno stvorila Azijsku banku za infrastrukture investicije, pri čemu obje ove institicuje pružaju usluge nad kojima su ranije imali monopol MMF i Svjetska banka.

U slučaju da dvanaest pobrojanih država zaista i postanu nove članice BRIKS-a, ova organizacija bi u tom slučaju u svojim okvirima okupljala više od polovine čovječanstva, kontrolisala bi, grubo gledano, 60% globalnih rezervi gasa te bi imala BDP za trideset procenata veći nego li Sjedinjene Države.

Fokus na azijsko tržište

Sve ove političke i diplomatske aktivnosti, koje možemo okarakterisati kao proces izgradnje više preklapajućih regionalnih saveza i blokova, prate ogromni infrastrukturni projekti širom evroazijskog prostora, kako oni transportno-komunikacijske, tako i oni energetske i informacione prirode.

Kada govorimo o velikim infrastrukturnim projektima, neophodno je istaći da oni ukazuju na novu orijentaciju ne samo tokova robe već i tokova energije, što se već nazire. Zahvaljujući ideološkoj ograničenosti Evropske unije i očiglednoj želji za ekonomskim samoubistvom, Rusija je u toku ove godine značajan dio svoga izvoza energenata preorijentisala ka azijskom tržištu.

Prema raspoloživim podacima, u prethodnih devet mjeseci, zarada Moskve od izvoza gasa i nafte u Kinu je prevazišla šezdeset milijardi dolara. [18] Petina onoga što je Zapad ukrao u februaru. Još u 2014. Kina i Rusija su potpisale sporazum o snabdijevanju Pekinga ruskim gasom u periodu od 30 godina i vrijednosti 400 milijardi dolara. [19] Početkom februara ove godine ove dvije države su potpisale dodatni sporazum o novim isporukama nafte i gasa, na period od 25 godina. [20] Istovremeno, kineske vlasti su postigle dugoročni sporazum od 27 godina sa Katarom [21], jednim od najvećih izvoznika tečnoga gasa, polovinom novembra ove godine. Ovim potezom je Peking sebi osigurao siguran izvor energije na duže staze. Istovremeno, tokom trenutne posjete kineskog predsjednika Saudijskoj Arabiji očekuju se razgovori o pitanjima sigurnosti i ekonomske saradnje [22][23], te potpisivanje sporazuma u vrijednosti od blizu 30 milijardi dolara. [24]

Prema nepotvrđenim informacijama, prilikom ove posjete jedna od tema razgovara bi trebao biti prelazak na plaćanje saudijske nafte u kineskim juanima od strane Pekinga, što, u slučaju da se pokaže kao istinito, predstavlja dalji korak u procesu dedolarizacije. Kina je istovremeno najveći kupac iranske nafte, te tržište za jednu četvrtinu saudijskog izvoza. S obzirom na njen značaj, kako u pogledu proizvodnih kapaciteta tako i potreba tržišta, Kina je izuzetno bitna i Rijadu i Teheranu. [25] Istovremeno, ovaj odnos počiva na obostranim potrebama. Rusiji, Kataru, Iranu i Saudijskoj Arabiji Kina je izuzetno bitan ekonomski partner upravo zbog gigantskih potreba domaćeg kineskog tržišta, no upravo činjenica da je to tržište tako veliko i konstantno gladno energenata pruža svim zemljama koje Pekingu prodaju naftu i gas značajan uticaj na uslove pod kojima se zaključuju energetski sporazumi te njihov finalni izgled. Ovakva situacija primorava obje strane da budu otvorene za dogovor koji je na koristi svima.

Kraj evropskom uvozu?

U ovome trenutku, stiče se utisak da su isporuke ruskih energenata evropskom kontinentu stvar prošlosti te da će na ovo pitanje i konačno biti stavljena tačka kada na snagu stupi limit na cijenu ruske nafte koju namjeravaju da uvedu zemlje Evropske unije i članice G7. [26] Sa svoje strane Rusija je istakla da će prekinuti prodaju nafte onim zemljama koje uvedu spomenutu mjeru. Iako se još uvijek raspravlja hoće li ovaj potez uopšte imati željeni efekat, čini se da je došao kraj evropskom uvozu ruskih energenata svih vrsta. [27] Situaciju na koju je, po svemu sudeći, bila stavljena tačka potrudio se da zakomplikuje ruski predsjednik Vladimir Putin. Naime, prilikom jednog od svojih javnih obraćanja, polovinom oktobra, Putin je predložio predsjedniku Turske, Redžepu Taipu Erdoganu, da Rusija i Turska zajedničkim naporima na teritoriji Turske stvore veliko gasno čvorište [28][29] ka kojem bi Moskva preusmjerila količine gasa ranije namjenjene Sjevernom toku 1 i 2. Citirajući sigurnosne razloge, Putin je istakao da bi eventualni gasovodi koji bi se protezali dnom Crnoga mora bili mnogo sigurniji nego li oni koji su bili postavljeni u Sjevernom moru.

Ideja Turske kao gasnog čvorišta nije nova. Štaviše, svi veliki projekti koje su Evropljani pokušali da osmisle kao alternativu ruskom gasu predviđaju Tursku kao, minimalno gledano, tranzitnu zemlju. Ovi projekti predviđaju snabdijevanje evropskih država gasom iz Irana, Turkmenistana, Izraela, Azerbejdžana i Katara. [30] Većina ponuđenih alternativa nosi sa sobom određene probleme. Iran je pod sankcijama Sjedinjenih Država i odnosi između kolektivnog Zapada i Teherana su na niskim granama. Turkmenistan pripada uticajnoj sferi Rusije. Dopremanje gasa iz Katara je malo vjerovatno, kako zbog nedostatka infrastrukture tako i zbog činjenica da se sam Katar čini nezainteresovan za dati projekat. Kapaciteti Izraela su veoma ograničeni, te se kao jedini isplativ potez čini, trenutno, razvoj projekta koji bi dopremao gas iz Azerbejdžana u Evropu.

Moguće je da ovaj projekat gasnoga čvorišta zapravo predstavlja rješenje neophodno svim stranama. Naime, prilikom obraćanja na ovu temu, turski predsjednik je istakao da će „Turska biti čvorište za prirodni gas takođe. Prilikom našeg posljednjeg sastanka, dogovorili smo se sa Putinom po ovome pitanju. Napravićemo čvorište ovde, sa turskim gasom koji dolazi iz Rusije“. [31] Posljednja rečenica se čini paradoksalnom s obzirom da se spominje „turski gas“ koji „dolazi iz Rusije“, no šta ako pretpostavimo da će se u spomenutom čvorištu vršiti „pranje“ gasa koji dolazi iz različitih izvora. S jedne strane ovim bi se omogućilo svim izvoznicima gasa – sa naglaskom na Iran i Rusiju – da svoj proizvod plasiraju na evropsko tržište, dok bi s druge strane Brisel ostao „moralno čist“ s obzirom da ne bi kupovao ruski ili pak iranski gas, već „turski“ tako ostajući odan ideološkoj mantri borbe protiv „autoritarnih“ režima i podrške demokratskoj uzdanici Ukrajini.

Naravno, ovo je igra riječi, ruski gas koji bi na ovaj način ušao na evropsko tržište bi i dalje bio ruski gas. Moskva bi i dalje od izvoza istog zarađivala novac. Ono što bi se promjenilo je činjenica da bi sada postojao posrednik između Rusije i EU, u obliku Turske, te da bi ovakav gas vjerovatno bio skuplji za finalnog potrošača. Sa svoje strane, stiče se utisak da je Ankara i više nego zainteresovana za ovaj projekat [32], kako zbog ekonomskih pogodnosti, koje su veoma značajne za posrnulu tursku ekonomiju, tako i zbog geopolitičkog uticaja koji ovim putem Turska može da ispoljava nad Evropskom unijom, pored već postojećeg migracionog oružja koje stoji na raspolaganju Ankari, u vidu nekoliko miliona migranata i izbjeglica trenutno na teritoriji Turske.

Ovo je daleko od jedinog velikog infrastrukturnog projekat koji postaje stvarnost na evroazijskom prostoru. Uprkos činjenici da je čitava ova godina bila obilježena sukobom u Ukrajini, te da je većina medijskih naslova bila posvećena upravo ovoj temi, značajan broj događaja na prostoru Evroazije se odigrao sa malo ili nimalo pažnje medija iz Evrope i Sjedinjenih Država. U dosta slučajeva govorimo o razvoju infrastrukturnih projekata kontinentalnog značaja.

Ubrzano povezivanje

Jedan od slabije poznatih projekata, koji je ove godine dobio na značaju, jeste Transportni koridor Sjever-Jug [33][34], koji putem Kaspijskog mora i Irana spaja Indiju sa Ruskom Federacijom. Pored Irana, Rusije i Indije, država koje predstavljaju ključne zagovornike ove transportne rute duge 7.200 kilometera, veći broj drugih zemalja, posebno onih u okolini Kaspijskog mora je pokazalo interesovanje za učešće i doprinos datome projektu. Ovaj koridor kombinuje putne, željezničke i pomorske transportne kapacitete te je i zvanično počeo sa radom krajem jula ove godine, kada je pošiljka obrađenog drveta iz Rusije, putem Kaspijskog mora i Irana stigla na svoje odredište u mumbajsku luku Nava Šiva. S obzirom na geografski položaj, razumljivo je zbog čega ovaj projekat može, putem daljeg razvoja, poslužiti kao spojnica čitavoga zapadnoazijskog prostora sa centrom i istokom kontinenta. Za Irak, Siriju, Tursku, Saudijsku Arabiju te okolne zemlje problematika spajanja na ovu transportnu rutu je realtivno prosto tehničko pitanje koje podrazumijeva nadogradnju na već postojeće putne kapacitete. Ista mogućnost se pruža i Bijelorusiji, te se pružala Ukrajini do početka sukoba. [35]

Kineski projekat Pojasa i puta ne treba opširno objašnjavati, s obzirom da ga sa pravom možemo posmatrati kao jedan od najvećih transkontinentalnih poduhavata iz perspektive ne samo ekonomije već i istorije. Prema raspoloživim podacima, do ove godine više od 140 zemalja širom svijeta je potpisalo memorandum o razumjevanju sa Kinom, čime su i zvanično postale članice ovoga projekta. [36] Kao što je već istaknuto, Pojas i put se fokusira mahom na velike infrastrukturne projekte poput luka, energetskih postrojenja, tunela, autoputeva, pruga, mostova te aerodroma. Ipak, ovaj megaprojekat treba shvatiti i kao izraz kineskih diplomatskih napora da se zemlje Evrope, Azije i Afrike uvežu međusobno i sa Pekingom. Sam projekat se, najprostije gledano, razdvaja na dvije komponente. Jedna od njih je Pojas, odnosno „Ekonomski pojas puta svile“ što predstavlja kopnenu dimenziju Pojasa i puta, dok je druga komponenta Put, odnosno „Pomorski put svile 21. vijeka“ što, kao što mu samo ime ističe, podrazumjeva pomorske transportne rute. Ekonomski koridor Kina-Pakistan, sam po sebi značajan i krupan infrastrukturni projekat se može posmatrati kao sastavni elemenat Pojasa i puta. [37]

S obzirom na uporno uplitanje Sjedinjenih Država u prostor Pacifika te provociranje Kine u pogledu Tajvana i Južnokineskog mora, ruski projekat Sjevernog pomorskog puta [38], koji bi trebao da posluži kao alternativa trenutnim pomorskim komunikacijama između Evrope i Istočne Azije višestruko dobija na značaju. Istovremeno, ovaj projekat dobija na važnosti kada se uzme u obzir preorijenatcija izvoza ruskih energenata ka kupcima na prostoru Azije, te s obzirom na trenutnu politiku sankcija Evropske unije, Sjeverni pomorski put može razviti veći značaj za samu Rusiju nego li za međunarodnu pomorsku trgovinu. Ipak, Moskva planira da ovu pomorsku rutu održava prohodnom tokom čitave godine putem flote ledolomaca koja bi trebala sadržavati trinaest plovila i biti završena do 2030. godine. [39] Uprkos činjenici da se trenutno Sjeverni pomorski put čini jednodimenzionalnim te, spletom okolnosti, orijentisanim isključivo ka potrebama Ruske Federacije, američki geopolitički pritisci na kineske interese, koji se mogu i dalje očekivati na prostoru Pacifika, kao i prosta ekonomska računica, mogu ovu rutu učiniti primamljivom kako državama sa istoka, tako i onima sa zapada Evroazije.

U slučaju Pekinga, sav pomorski transport koji bi se odvijao ovim pravcem bi prolazio samo kroz domaće kineske i prijateljske ruske vode, sve do konačnog odredišta u skandinavskim ili sjevernoevropskim lukama. S druge strane, ruska pomorska ruta, kada govorimo o transportu dobara između Evrope i Istočne Azije, je u značajnoj mjeri kraća nego li alternativa kroz Suecki kanal, iziskuje manju potrošnju goriva i manje održavanja za istu količinu robe koja se prebacuje. Za sada, Sjeverni pomorski put ostaje od koristi, u najvećoj mjeri, Rusiji, no njegova integrisanost u generalnu koncepciju povezivanja evroazijskog prostora je očigledna i logična.

Istovremeno, dok se Evropa suočava sa energetskom krizom zbog svoga ideološkog oslanjanja na „zelenu“ energiju, Rusija predvodi više projekata izgradnje nuklearnih elektrana, mahom na prostoru Azije. Prvu tursku nuklearnu centralnu će graditi Rusija [40], no ako je suditi po informacijama iz oktobra ove godine, Ankara je zainteresovana za još jednu nuklearnu elektranu koju bi takođe gradila Rusija. [41][42] Ruska državna agencija za nuklearnu energiju, Rosatom, će takođe graditi prvu egipatsku nuklearnu elektranu[43], kao i nuklearno postrojenje u Maroku. [44] Pored ovih projekata Rosatom je u procesu izgradnje nuklearne elektrane u Bangladešu [45][46][47], Indiji [48][49] te u Mađarskoj [50] što se, uzevši u obzir trenutno diplomatsko stanje na relaciji Moskva-Brisel, može posmatarti kao ruski diplomatski trijumf svoje vrste.

Istovremeno, Rusija i Kina su dogovorile dodatni gasovod, Snaga Sibira 2, koji će za potrebe kineske ekonomije nositi gas iz zapadne Rusije, isti onaj gas koji je trebao biti dopremljen evropskim zemljama. Do sada, na godišnjem planu, Kina je uvozila blizu 40 milijardi kubnih metara gasa [51] iz Rusije. Snaga Sibira 2 će, putem Mongolije, povećati ruski izvoz za pedeset milijardi kubnih metara [52] gasa što predstavlja blizu 50% ranijeg ruskog izvoza u Evropu.

Pored razvoja energetske infrastrukture koja povezuje Peking i Moskvu, Iran i Ruska Federacija su polovinom jula ove godine postigli sporazum, potpisan između Gasproma i Nacionalne iranske naftne kompanije, vrijedan 40 milijardi dolara, koji podrazumijeva proširenje i modernizaciju trenutnih iranskih gasnih kapaciteta te razvoj novih gasnih polja u Kišu i Sjevernom Parsu. [53]

Nabrojani projekti su samo neki od onih koji oslikavaju ubrzan proces povezivanja na prostoru Evroazije, sa posebnim naglaskom na infrastrukturnu, energetsku i političku integraciju. Kao što se može uočiti velika pažnja i trud su uloženi u stvaranje političkog i ekonomskog okruženja pogodnog za rješavanje mogućih kriza i geopolitičkih tenzija među državama evroazijskog prostora, te njihovu što lakšu ekonomsku saradnju.

Globalna rezervna valuta

Pitanje alternativne rezervne valute za ovaj blok država, što je kao tema posebno dobilo na značaju nakon početka sukoba u Ukrajini, jeste korak koji se čini logičnim kada uzmemo u obzir sve druge napore na evroazijskoj integraciji te činjenicu da je jedna od ključnih slabosti svih velikih sila danas, posebno onih koje stoje nasuprot Vašingtona, njihova zavisnost od američkog dolara u okvirima globalne trgovine, što Sjedinjenim Državama daje uticaj koji daleko prevazilazi njihove stvarne kapacitete, bilo ekonomske, političke ili vojne.

Prilikom 14. BRIKS samita održanog u junu ove godine, ruski predsjednik Vladimir Putin je najavio da zemlje članice planiraju izdavanje nove globalne rezervne valute [54] koja bi predstavljala direktnu alternativu američkom dolaru, no koja bi takođe pozitivno djelovala na međusobne ekonomske transakcije zemalja BRIKS-a te koja bi istovremeno služila kao sredstvo sigurnosne izolacije od Zapada s obzirom da je globalna zavisnost od dolara upravo ona okolnost koja pruža Vašingtonu mogućnost da nameće sankcije bez ograničenja, u političkom ili geografskom smislu.

Prema trenutno raspoloživim podacima, BRIKS rezervna valuta bi trebala da sadrži nacionalne valute zemalja članica [55] te je moguće da će se takođe zasnivati na opipljivim dobrima kao što su zlato, energenti, prehrambeni proizvodi i slično. Istovremeno se odvija proces razvića zajedničkog sistema elektronskog plaćanja između članica BRIKS-a [56], te između BRIKS-a i Evroazijske ekonomske unije. [57] Oba ova procesa imaju za cilj odbacivanje korištenja američkog SVIFT-a, s obzirom na njegovu politizaciju, te jačanje alternativnih platformi koje ne bi bile pod kontrolom Zapada.

Ideološke razlike

Čak i ako zanemarimo sve pokazatelje društvene, ekonomske i političke divergencije između Istoka i Zapada, u ideološkom smislu razlike između Levijatana i Behemota su poprimile takve oblike da progresivno postaje sve teže pronaći ideološke zajedničke tačke u kojima se dvije strane mogu susresti, te oko kojih se mogu složiti. Trenutno, takve tačke još uvijek postoje, no putanja sadašnjih odnosa između dva tabora upućuje na zaključak da će sa prolaskom vremena, datoga prostora za ideološko razumijevanje biti sve manje.

Ilustrativan primjer ovoga možda je i kratak razgovor, koji je preko noći postao globalno popularan, između kineskog predsjednika Ksi Đinpinga te kanadskog premijera, Džastina Trudoa. Predmet kratke rasprave je bila činjenica da su, nakon ranijeg razgovora između predstavnika Kanade i Kine, bitne informacije procurile u javnost putem medija zahvaljujući Kanađanima. Na konstataciju kineskog predsjednika da to nije bilo prikladno te da se diplomatija ne vodi na takav način, Trudo je odgovorio holivudskim klišeom kako oni u Kanadi „vjeruju u otvoren, iskren i slobodan dijalog“. [58][59] Odgovor kao odgovor je komičan, s obzirom da je Kanada daleko od bilo kakavog otvorenog ili iskrenog dijaloga, što se moglo sasvim lako uočiti prilikom pandemije te nedavnih protesta kanadskih vozača kamiona, koji su samo zbog odbijanja da prihvate sulude mjere protiv pandemije, te da se nasilno vakcinišu, bili nagrađeni svim pogrdnim imenima političkoga rječnika te ekonomski sankcionisani. [60] Ipak, razmjena koja je trajala nešto manje od minute pokazuje dva različita pogleda na odnose u globalnim okvirima, iza kojih stoje dva različita pogleda na svijet.

Vladimir Putin je u više navrata, mahom putem svojih obraćanja naciji, kritikovao pravac u kojem se razvijaju zapadne društvene norme, posebno se osvrćući na problematiku devijantnih seksualnih odnosa, transrodne ideologije i prakse, te onoga što možemo slobodno nazvati psihološkim i biološkim eksperimentisanjem nad djecom. Štaviše, početkom novembra ruski predsjednik je potpisao ukaz kojim se odborava državna politika čiji cilj je očuvanje i konsolidacija ruskih duhovnih i moralnih vrijednosti. [61] Prema ovome dokumentu, date vrijednosti su život, dostojanstvo, ljudska prava i slobode, patriotizam, građanstvo, služba Otadžbini i odgovornost za njenu sudbinu, visoki moralni ideali, snažna porodica, kreativni rad, prioritet duhovnog nad materijalnim, humanizam, milost, pravda, kolektivizam, uzajamno pomaganje i uzajamno poštovanje, istorijskog sjećanje i generacijski kontinuitet te jedinstvo naroda Rusije. [62] S opravdanjem se postavlja pitanje koliko su zaista date vrijednosti rasprostranjene u ruskom društvu, no činjenica je istovremeno da su mnoge od navedenih postale anatema zapadnim zemljama, te se u njihovim okvirima sve manje spominju čak i unutar opšteg društvenog konteksta.

Dok Rusija i Kina sebe posmatraju kao civilizacijske države [63], postavlja se pitanje može li se isto reći za kolektivni Zapad, te ako može, zapitati se šta predstavlja temeljne postavke zapadne civilizacije. Postoji značajan broj onih koji dovode u pitanje tvrdnje Moksve i Pekinga po pitanju njihove samokategorizacije kao država-civilizacija, no obje supersile polaze od date postavke te mogu, u većini slučajeva, jasno istaći šta vide kao temelje sopstvene civilizacije. Kada govorimo o Kini, tu nesumnjivo govorimo o konfučijanskom učenju te istoriji i tradiciji naroda Han. S druge strane, Rusija se poziva na svoje slovenske kulturne i tradicijske obrasce te pravoslavlje. Iako je data karakterizacija Kine i Rusije, u najbolju ruku, površna, s obzirom da kako ruski tako i kineski identitet predstavljaju daleko složenije kategorije, slobodno se možemo zapitati u kojim kratkim crtama se Zapad da opisati kao civilizacija.

U okvirima kolektivnog Zapada danas ne možemo govoriti o nekakvom hrišćanskom nasljeđu s obzirom da je većina zapadnih država napustila taj dio svoje civilizacijske osnove. Spominjati nacionalne tradicije i kulturne obrasce na Zapadu je postao siguran način da vas neko brzo okarakteriše kao rasistu ili šovinistu, dok se napori za očivanjem nacije u njenom autohtonom obliku svi listom definišu kao nacizam. Neoliberalni finansijskim kapitalizam je degenerisani oblik ranijeg sistema čija glavna karakteristika se ogleda u sve jasnijem raslojavanju na nekolicinu hiperbogatih i mnoštvo siromašnih sa srednjom klasom koja se pod pritiscima odozgo smanjuje.

Nakon smijurije od američkih izbora 2020, za predsjednika, te 2022, za Kongres, ko još uvijek može sebi priuštiti dječiju naivnost vjerovanja u fer i slobodne izbore. U zemljama Evrope, sa posebnim naglaskom na Francusku i Njemačku, a donedavno i Italiju, bez obzira na postepeno pogoršavanje ekonomske i društvene situacije, alternativne političke opcije nikako da odnesu pobjedu. Partije odane atlantističkoj dogmi uvijek, ovim ili onim spletom okolnosti, osvoje većinu. Ako sve pobrojane elemente prihvatimo kao temelje zapadne civilizacije, moramo takođe prihvatiti da su dati temelji samo puka formalnost u ovome trenutku, nagriženi i lišeni suštine. Na kraju se postavlja i bitno pitanje, kada posmatramo odnose unutar samoga Zapada, da li su sve države koje možemo posmatrati kao članice ovoga kolektiva zapravo ranije imale iste civilizacijske temelje.

Opstanak Srbije

Savremeni Zapad je u ideološkom smislu istrošen. [64] Decenije multikulturalnog narativa, tolerancije devijantnosti te podsticanja unutrašnjih patologija su dovele do izvitoperenja nekada jasno postavljenih civilizacijskih osnova i njihove zamjene najmanjim mogućim sadržaocem, što je na kraju dovelo do toga da najmanje civilizovana zemlja Zapada, tj. SAD, postane predvodnik te sudija toga šta će zapravo biti karakteristike savremenog Zapada kao bloka, odnosno kao civilizacije.

Na kraju ovoga teksta postavlja se pitanje šta dotični blokovi nude Srbiji, odnosno u okviru kojeg Srbi kao narod vide svoju budućnost, bolje rečeno, u okviru kojeg kao narod mogu opstati? U nekim drugačijim vremenima, odgovor na ovo pitanje bi predstavljao složen poduhvat, no iz autorove perspektive, to sada nije slučaj. Srbija je već nekoliko decenija na periferiji Zapada, tako da postoji iskustvo onoga što zapadne zemlje nude. U toku datoga vremenskog perioda svjedočili smo licemjernom odnosu Zapada prema srpskom narodu u svakom pogledu.

U demografskom i ekonomskom smislu, zemlje Zapada se pojavljuju kao paraziti, u političkom, kao otvoreni neprijatelji, u ideološkom kao kolonizatori koji u Srbiji ne prepoznaju posebnu cjelinu sa sopstvenom tradicijom i istorijom, već kao još jedan prostor za nametanje sopstvenih „vrijednosti“ što neminovno vodi ka zaključku da Zapad sve autohotne karakteristike srpskoga naroda posmatra kao nazadne, prevaziđene i primitivne, te njihovu zamjenu sopstvenim načelima smatra poželjnom. Mi smo tu da bi, iz njihove perspektive, bili oblikovani u formi postmodernog zapadnog čovjeka, koji kao ideal ima oskudno malo šta ponuditi.

Da bi Srbija opstala kao Srbija, a Srbi kao narod koji je sposoban ostvariti u sadašnjosti vezi između svoje prošlosti i svoje budućnosti, neophodan je otklon ka Istoku. Zapad nama nema šta ponuditi, a Istok nam je sve bliži. U slučaju Turskog ulaska u BRIKS ili ŠOS, figurativna granica Behemota će stići do Balkana, zamalo u naše dvorište. Zapitati se hoćemo li opet izgubiti još jedan vijek iako više nemamo luksuza za tako nemaran odnos prema našoj budućnosti, a samim time i prošlosti.

UPUTNICE:

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Thalassocracy

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Tellurocracy

[3] https://www.britannica.com/topic/Behemoth

[4] https://www.britannica.com/topic/Leviathan-Middle-Eastern-mythology

[5] https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2021/02/12/the-royal-navy-keeps-shrinking-frigates-to-drop-by-three/?sh=6526dfa66621

[6] https://www.julianlewis.net/essays-and-topics/2999:the-desperate-state-of-the-royal-navy-67

[7] https://www.wdmmw.org/ranking.php

[8] https://standard.rs/2022/10/27/kulminacija-zapadnog-parazitiranja/

[9] https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/top-us-gas-exporter-eyes-europe-growth-with-the-right-contracts/

[10] https://asean.org/member-states/

[11] https://odi.org/en/insights/shanghai-cooperation-organisation-summit-2022-key-takeaways/#:~:text=The%20SCO%2C%20a%20Eurasian%20political,with%20Iran%20soon%20to%20join).