VIKEND SERIJAL GLASA JAVNOSTI: Kad su Ponišavljem hodali imperatori! OSAMNAEST RIMSKIH CAREVA ROĐENIH NA PODRUČJU BALKANA (3.deo)

Ilirikum u širem smislu, podrazumevajući tu i Meziju i potonju Dakiju, predstavlja ishodište velikog broja rimskih careva - tačnije 18 careva.

Sve su to slavna imena: Maksimin Tračanin, Decije. Prob i Dioklecijan, a sa područja današnje istočne Srbije su Klaudije II Gotski (Marko Aurelije), Maksimijan Herkulije, Konstancije I Hlor, Galerije Maksimijan, Licinije, Maksimijan Daja i Konstantin Veliki, čija će dinastija vladati čitav jedan vek.

Istorija rimskog carstva se deli na dva, odnosno tri perioda: period - principata, vojničkih careva i dominata. Prateći hronološkim redom rimske careve kroz periode principata, krize III veka i dominata, zaključno sa carem Teodosijem Velikim (koji je poslednji vladao objedinjenim Istočnim i Zapadnim carstvom) može se zaključiti sledeće:

■        Prvi car na rimskom prestolu iz balkanskih provincija bio je Maksimin Tračanin (istovremeno to je i prvi rimski car koji nikada nije kročio u Rim;

■       Prvi car na rimskom prestolu sa područja današnje Srbije bio je Decije Trajan, a za njegovo ime i častan život veći broj potonjih careva će vezivati svoja geneološka stabla;

                   Sa područja Ilirikuma potiče ukupno 18 careva;

■  U periodu krize rimskog carstva (tj. periodu vojničkih careva) vladalo je ukupno šest careva sa područja Ilirikuma, a u periodu dominata sedam careva sa područja Ilirikuma. Najviše ih je rođeno u okolini Sirmijuma - ukupno osam.

U periodu principata nije bilo careva sa područja Ilirikuma, što je i razumljivo s obzirom da se Carstvo do tada još nije prostiralo na Balkanu. Međutim, sa početkom krize Rimskog carstva, tj. doba vojničkih careva koje se završava sa Dioklecijanom sa područja Ilirikuma ima ih ukupno šest.

Imena careva iz perioda krize ili perioda vojničkih careva sa označenim carevima rođenim na području današnje Srbije.   

Maksimin Tračanin • Gordijan I • Gordijan II• Pupijen i Balbin • Gordijan III • Filip Arabljanin • Decije Trajan • Trebonijan Gal sa Hostilijanom i Volusijanom • Emilijan • Valerijan • Galijen • Klaudije II • Kvintil •Aurelijan• Tacit • Florijan • Prob • • Numerijan • Karin

Imena careva iz perioda dominata sa označenim carevima rođenim na području današnje Srbije    

Dioklecijan •Maksimilijan • Konstancije I Hlor • Galerije • Sever II • Maksencije • Maksimin II Daja • Licinije • Konstantin I Veliki • Konstantin II • Konstans I • Konstancije II  • Julijan Otpadnik • Jovijan • Valentijan I • Valens • Gracijan • Valentijan II • Teodosije I

Sa područje istočne Srbije: Marko Aurelije Klaudije Gotski - Klaudije II (sa Gornjeg Timoka, tada u Gornjoj Meziji), Gaj Flavije Valerije Konstancije – Kopstancije I Hlor (sa gornjeg Timoka), Gaj Galerije Valerije Maksimijan - Galerije (rođen je najverovatnije u mestu na kome se nalazi današnja Crna Reka na području Timoka), Gaj Valerije Galerije Maksimin - Maksimin Daja. Flavije Galerije Valerije Licinijan - Licinije, Flavius Valerius Constantinus –Konstantin I Veliki  (rođen je u Naisu), a njima može da se pridruži i jedini rimski car rođen u Singidunumu (današnjem Beogradu) Flavije Jovijan - Jovijan. To je ukupno sedam rimskih careva.

Negde iz Trakije ili iz dve Mezije potiče Maksimin Tračanin.

Sa područja današnje Dalmacije potiču dva veoma značajna rimska cara: Marko Aurelije Kar, rođen je u Naroni i Dioklecijan, rodom možda iz Diokleja, blizu Salone - današnjeg Solina.

U Sirmijumu (današnjoj Sremskoj Mitrovici) i njegovoj okolini rođeno je ni manje ni više nego osam rimskih careva: Decije Trajan (selo Budalija. današnji Martinci), Lucije Domicije Aurelijan, Marko Aurelije Prob, Marko Aurelije Valerije Maksimijan Herkulije, Flavije Julije Konstancije – Konstancije II, Flavije Julije Valens - Flavije Valens i njegov brat Valentinijan I (Cibale, danas Vinkovci) i Flavijan Gracijan Avgust - Gracijan.

Za period vladavine Maksimina Tračanina od 235. g. pa do kraja vladavine Teodosija Velikog 395. g., koji je poslednji vladao objedinjenim Rimskim carstvom to je impozantan broj od ukupno osamnaest  careva.

           Ranovizantijski period je takođe karakterističan po carevima koji se identifikuju kao potomci prabalkanskih plemena: Markijan (rođen u Trakiji ili Iliriji), Lav I (Lav Tračanin), Anastasije I (rođen u Draču), Justin I (Bederijana), Justinijan I poslednji Rimljanin na vizantijskom prestolu iz Tauresuma na 28 km od današnjeg Leskovca i Tiberije II (Tračanin). Zaključno sa Tiberijem II to je 6 careva.

U daljem tekstu su dati kraći izvodi iz biografija osamnaest rimskih careva rođenih na području Ilirikuma sa osvrtom na njihov odnos prema hrišćanstvu odnosno na kreiranje sinkretističke religije kao državne religije.

1 Gaj Julije Ver Maksimin – Maksimin Tračanin ili Maksimin I (oko 173. – 238. rimski car (235-238) )

Prvi varvarin rimski car koji nikada nije video Rim

Maksimin Tračanin je bio istovremeno: prvi varvarin koji je postao rimski car, prvi car nikada nije kročio u Rim, prvi od takozvanih vojničkih careva III veka i prvi car na rimskom prestolu iz balkanskih provincija. Njegovim dolaskom na vlast završena je vladavina dinastije Severa (smrću Aleksandra Severa). Rođen je u Trakiji ili nekoj od dve Mezije. Otac mu je bio Got, a majka Alanka. Divovske građe i veoma jak, priključio se vojsci tokom vladavine Septimija Severa. Posle pobede Alemana otišao u zimski logor u Sirmijum i odatle ratovao protiv Dačana i Sarmata koji su ugrožavali rimsku granicu.Maksimin je odustao od tolerantne Aleksandrove politike prema hrišćanstvu. Proganjao je hrišćane nemilosrdno, a dvojica rimskih episkopa su poginuli mučeničkom smrću.

 

2 Decije Trajan (oko 1. jula 251. rimski car (249-251) )

 

Pobeđuje Filipa Arbljanina u bici kod Veronei od vojske biva izabran za cara

 

To je prvi rimski legionar za koga se pouzdano zna da je rođen na teritoriji današnje Srbije i koji se uzdigao na rimski presto. Rođen je u okolini Sirmijuma, u selu Budalija (današnji Martinci) u provinciji Donjoj Panoniji. Otac mu je bio oficir, a majka Herenija Etruscila je starog etrurskog roda. Opredelio se za vojnu karijeru. Hrabar i odlučan napredovao je od nižeg oficira do zapovednika rimske vojske: od 234. do 238. On je guverner provincije Donje Mezije; oko 245.g., car Filip Arabljanin dodelio mu je važnu komandu na Dunavu; Krajem 248.g. bio je poslat da zaustavi pobunu u Gornjoj Meziji i Panoniji. Omiljen među vojnicima ušao je 249. g. u građanski rat sa funkcijom perfekta grada Rima. Pobeđuje Filipa Arbljanina u bici kod Verone i od vojske biva izabran za cara. U jesen iste godine Decije Trajan je stigao u Rim, gde je formalno postao rimski car. Počeo je reforme države, ali je morao da interveniše na dunavskoj granici. Tokom svoje kratke vladavine, Decije Trajan je ratovao 250. i 251. protiv Gota koji su prelazili Dunav da bi pljačkali po Meziji i Trakiji. Goti su opseli Nikopolj, ali ih je rimska vojska tada iznenadila, pa su pobegli. Ubrzo su porazili Rimljane, koje je predvodio Decije Trajan. Prvi put u istoriji rimski car je pobegao pred varvarima. Ostrogoti su onda opseli i osvojili Filipopolj. Pošto su se dosta iscrpili u opsadi Filipopolja varvari su se povlačili i do bitke je došlo u močvarnoj oblasti današnje Dobrudže, u blizini Abrita 1. jula 251. Tada je, na početku bitke Herenije Etruskus, sin Decija Trajana bio ubijen, a ubrzo je ta sudbina zadesila i cara. Rimljani su bili teško poraženi. Decije Trajan je postao tako prvi rimski car koji je bio ubijen u bici. Ubrzo je deifikovan, zajedno sa sinom. Interesantno je da je potonji Licinije kao svog pretka označavao imperatora Trajana Decija. U nauci se smatra da je u pitanju Licinijevo duhovno povezivanje zbog Decijevih vrlina i časne smrti. Decije je imao sinove Herenija Etruska i Hostilijina. Decije i stariji sin su poginuli u bici protiv Gota kod Nikopolja, 251. g., a mlađi sin je ubijen u zaveri Trebonina Gala, 251-252. g., ili je umro od kuge. Da bi otklonio sumnju da je Decija izdao Galo je Hostilijana proglasio sacarem, a njegovu kćer udao za svoga sina Volusijana. Ako bi Licinije bio zaista stvarni, a ne samo duhovni, potomak Trajana Decija onda bi bio sin starijeg Herenija (rođen oko 223.), ili, recimo, mlađeg Hostilijana (rođen 225-227.) Težeći da obnovi Rim, tradiciju i običaje, 250. g. je pokrenuo prvi oštar pogrom hrišćana. obznanjujući edikt o svojim namerama. Car je zahtevao da episkopi Crkve prinose žrtve njemu lično, što je za hrišćane bilo neprihvatljivo. On je posle Maksimina Tračanina inicirao nove svirepe progone hrišćana u kojima je nakon strašnih muka i odsecanja grudi, ubijena Agata Sicilijska.

         

 

3. Pretpostavlja se da je Klaudije bio iz okoline Sirmijuma u Donjoj Panoniji, ali i sa Gornjeg Timoka, iz srednjeg i gornjeg Ponišavlja i iz Kamenice kod Niša, tada u Gornjoj Meziji

 

Ponosio se trojanskom krvlju i krvnom vezom sa mitskim Dardanom

         

Za Klaudijevog unuka Eutropija se pouzdano zna da je rođen na Gornjem Timoku, a on je deda potonjeg cara Konstantina Hlora. On se ponosio svojim dardanskim poreklom, trojanskom krvlju i krvnom vezom sa mitskim Dardanom. Klaudija II Galijen (261-268) naziva rođakom i prijateljem. Neki izvori beleže da je bio vanbračni sin Gordijana Starijeg i da je rođen u okolini Niša. Car Julijan je kasnije tvrdio da je Klaudije Gotski stekao presto na pravedan i sveti način, a to bi značilo da je imao carsko poreklo. Umro je od kuge u Sirmijumu, 270.g., gde je sahranjen. Ukoliko je tačno da je Klaudije sin imperatora Gordijana Afrikanca (rođen 158/159., umro 238.), onda bi on bio nezakoniti brat Gordija II (rođen 192, umro 238.) i stric Gordijana III (rođen 222/225/227, ubijen 244). Otac Gordijana I je bio neimenovani rimski velikaš iz loze Graha, majka je bila neimenovana žena iz Trajanove loze, a bio je oženjen neimenovanom unukom imperatora Antonina Pija, odnosno unukom Faustine i Marka Aurelija (161-180). Nesumnjivo je reč o visokom poreklu loze imperatora Gordijana. Ukoliko je tačno da je Klaudije Gotski bio rođak imperatora Galijena, onda je i ovaj bio rođak sa Gordijanima.Jovanović smatra na osnovu arheoloških nalaza da je Klaudije Gotski rođen u današnjoj Kamenici kod Niša i da je tu diviniziran. U vreme njegovog dolaska na vlast najveću opasnost po Rim predstavljali su Goti koji su napadali Ilirik i, naročito, Panoniju. U bici Niša 268. g. Klaudije i njegove legije su opkolile Gote. Zajedno sa svojim komandantom konjice, budućim carem, Aurelijanom, Klaudije je zarobio na hiljade Gota i uništio im konjicu. Ostatak je pobegao preko Dunava, i nije se desetinama godina usuđivao da uznemirava Rim. Samo nekoliko meseci posle bitke kod Niša, u kasnu jesen 268. g. Klaudije odgovara na upad Alemana, koji su prešli Alpe i napali Italiju i porazio ih u bici kod jezera Benakus. Tada se okrenuo Galskom carstvu i u nekoliko bitaka ponovo stekao kontrolu nad dolinom Rone i Španijom. Kasnije je Galsko carstvo bilo potpuno uništeno u doba Aurelijana. Tako je Klaudije II dao veliki doprinos da se okonča kriza III veka. Samo posle dve godine vladavine kasno 269. g. pao je kao žrtva kuge i umro je početkom 270. g. Pre nego što je umro, imenovao je Aurelijana za svog naslednika. Rimski senat je deifikovao Klaudija pod imenom "Božanski Klaudije Gotski".

Klaudije II Gotski je takođe poznat po tome što je naredio ubistvo hrišćanskog monaha, kasnije poznatog pod imenom sveti Valentin. To ubistvo se dogodilo 14. februara, 269. g.

4 Lucije Domicije Aurelijan (septembra 214-275.g., rimski car (270-275) )

Ustanovio je religiju Sunca kao kult države

Rođen je na seoskom imanju u okolini Sirmijuma, u Donjoj Panoniji, na tlu današnje Srbije, od vojnog veterana i sveštenice Sokolovog kulta Sunca. Aurelijan je počeo da gradi uspešnu karijeru u vojsci, a najveći uspon počinje posle njegovog vojničkog uspeha u bici kod Niša 268.g. , gde je Aurelijan kao komandant predvodio rimsku tešku konjicu koja je najviše doprinela ovoj velikoj pobedi protiv Gota, pod Klaudijem II. U proleće 272. g. pobedio je Gote, a zatim se odlučio da evakuiše prekodunavsku provinciju Dakiju, koju Carstvo više nije moglo braniti. Da bi se izbegao neprijatan utisak poraza posle evakuacije Dakije, na nekim delovima dotadašnje Gornje Mezije i Donje Mezije su stvorene provincije Priobalna Dakija i Aurelijanova Dakija, kako je on voleo da naziva Dacia Mediteraneu. Tako je u vreme Aurelijana Ponišavlje pripalo Aurelijanovoj Dakiji. I u pitanjima religije, Aurelijan je bio paganski reformator: bio je na strani mitraizma, kulta koji je stigao sa Istoka i koji se brzo raširio naročito među vojnicima. Ustanovio je religiju Sunca kao kult države: deus Sol, prepoznat je kao :vrhovni bog carstva.Tako su stari rimski bogovi izgubili svoj značaj u velikoj meri.

Rimljani su decembra 274. g. proslavljali prvi put rođendan jednog solarnog božanstva,što je predstavljalo uvod u kasnije uspostavljenu proslavu rođendana Isusa Hrista, Božić. Sam Aurelijan je bio, po paganskim shvatanjima, predstavnik tog solarnog božanstva na zemlji. U hrišćanskoj istoriji važi za beskompromisnog progonitelja hrišćana.

5 Marko Aurelije Prob (19. avgusta 232. - 282. g., rimski car (276-282)

 

Porazio Alemane na Dunavu            

 

Rođen je i odrastao na seoskom imanju nedaleko od Sirmijuma, u Donjoj Panoniji, na tlu današnje Srbije, kao sin rimskog vojnika. Nakon uspešne karijere u vojsci, prihvaćen je za cara od Senata 276. do 282. g. Pet puta je bio konzul i vodio je više ratova. Porazio je Alemane na gornjem Dunavu, 277., proterao je Franke preko Rajne, 278. prešao je reku Nekar i tu je u Švabiji porazio Alemane, 279. g. porazio Isavrijce, naterao Persijance na mir i završio izgradnju Aurelijanovog zida. Kada je naterao vojnike da u Sirmijum kopaju kanale po vrelom letnjom danu, razdraženi vojnici su ga ubili 282. g. Ubice su se pokajale i sahranile ga sa svim počastima, dostojno ga ožalivši, podigli su mu spomenik sa natpisom: "Prob je bio dobričina, pobednik svih varvarskih naroda i tirana."

Njegov brat Domecije kao i njegovi rođaci bili su hrišćani i episkopi u Carigradu.

Za vreme Probove vladavine prvi put je vinova loza zasađena van Italije i to na brdu Glavica, na Fruškoj gori, kod današnjeg sela Šuljam u Srbiji. Takođe, dozvolio je da se i u Galiji, Britaniji i Špaiiji uzgaja vinova loza. Dotada je vinogradarstvo bilo monopol južnih, mediteranskih delova Carstva.

 

6 Marko Aurelije Kar (* oko 230.1" jula ili početkom avgusta 283 g., rimski car (282- 283))

Od rimskog senatora do cara

Rođen je u Naroni, u provinciji Dalmaciji, a obrazovanje je stekao u Rimu. Postao je rimski senator i vršio je više vojnih i civilnih dužnosti pre nego što ga je Prob imenovao za prefekta Pretorijanske garde. Pošto je Prob bio ubijen u Sirmijumu, Kara su vojnici izvikali za cara. Kar se obračunao sa Probovim ubicama iako se sumnjalo da je i on učestvovao u zaveri protiv cara. Izgleda da se nije vratio u Rim, ali je Senat potvrdio njegov izbor. Svojim sinovima Karinu i Numerijanu dodelio je titulu cezara. U pohodu protiv Persijanaca, u jednom trenutku je prešao reku Tigar, ali je na ovom pohodu iznenada umro.

 7 Gaius Aurelius Valerius Diocletianus- Dioklecijan (* oko 245.1" oko 312. g., rimski car (284-305))

 Od običnog vojnika do velikog cara

Obično se za Dioklecijana kaže da je rođen u Saloni, današnji Split (Hrvatska), gde je kao imperator sagradio palatu i mauzolej u kome je sahranjen, a poreklom je iz seljačke porodice. Tačno je da je bio Dalmat, rođen u običnoj čatrlji. oko 243. g.. u Dioklitiji - Doklei, današnja Podgorica (Crna Gora). Po Laktanciju on je Ilir a njegov otac je bio oslobođeni rob (pisar) senatora Anulina. Oženio se Priskom o čijem poreklu ne znamo ništa. Sa Priskom je imao samo kćer Valeriju koju je udao za Galerija. Imao je naložnicu Alijariju za koju se veli da je bila hrišćanka. Od običnog vojnika postaje centurion u gardi Klaudija Gotskog, pa namesnik provincije Mezije u vreme cara Kara(282-283), a potom zapovednik telesne garde, kohorte drakonofora kod Karovog sina, cara Numerijana (283-284). Nakon Numerijanove smrti i ubistva njegovog tasta Arija Apera-Vepra  postao je car, proglašen od vojnika 284. g.. a sa Karinom se sukobio kod Viminaciuma, 01.04.285. g.. odnevši pobedu. Dosledno je vladao u okviru tetrarhijske podele vlasti (četiri cara) sa Maksimijanom Herkulijem, Konstancijem Hlorom i Galerijem. Time je u državi provedena tetrarhija:

■   Dioklecijan je neposredno upravljao azijskim delom države. Trakijom i Egiptom (prestonica u Nikomediji);

■   Galerije Balkanskim poluostrvom i Podunavljem (sedište u Sirmijumu),

■   Maksimijan Italijom, Recijom. Hispanijom i Afrikom (prestonica u Milanu), a

■   Konstancije Galijom i Britanijom (prestonica u Trieru).

Dioklecijan je kao imperator bio i prvosveštenik. Sa jednim od savladara, Maksimijanom Herkulijem, dobrovoljno se povukao s vlasti, u istom času, u Nikomediji i Milanu, 1.05.305. g. i otišao u Salonu gde je imao svoju palatu uz more. Dioklecijan se povukao uz svečanost na jednom brežuljku kod Nikomedije na čijem vrhu je bio stub sa kipom Jupitera.

Tom prilikom je imenovao za savladara Galerija, a za cezare dvojicu vojskovođa: Flavija Severa i Maksimina Daju. Carske časti se odrekao 1. maja 305. (istovremeno je to učinio i Maksimijan) i povukao se u svoju palatu u Dalmaciji koju je sagradio na području današnjeg Splita (danas poznata Dioklecijanova palata). Nakon napuštanja carske vlasti bavio se vrtlarstvom (najdraže mu je bilo gajanje kupusa). Postoje različiti podaci o uslovima pod kojima je umro. Viktor piše da su ga otrovali. Laktancije da se otrovao u strahu da ne bude ubijen. Zonara kaže da su ga udavili po naređenju Konstantina Velikog, a Eusebije da je preminuo od bolesti. U svakom slučaju, skončao je u starosti, u proleće 313., i uz apoteozu sahranjen u svom mauzoleju u okviru kompleksa palate. Senat ga je uvrstio među bogove. Živeo je oko 70 godina. Dioklecijanov najbliži savladar bio je Maksimijan Herkulije za koga kažu da je njegov ratni drug a neki, pouzdaniji izvori, brat. Tako proizilazi da im je i otac, verovatno po imenu Diokle bio varvarin sa prostora provincije Dalmacije.

Za Dioklecijana su važnu ulogu imale vradžbine i predskazanja i zato su ga nazivali “ispitivačem budućih stvari" ili „pristalicom svetih običaja". Zna se da je sa haruspicijima, sveštenicima gatao prema utrobi žrtvenih životinja i da je bivao prestrašen zloslutnom grmljavinom. U ličnim imenima je tražio predznake tako da je Galerije morao uzeti ime Maksimijan da bi se magično povezao sa starim Maksimijanom koji je već dokazao svoju vernost. Burkart smatra da je o Maksiminijanovom uzdizanju za cara odlučilo to što se rodio istog dana i meseca kao i Dioklecijan. U jednom snu mu se javio lik koji je uporno govorio da za svog naslednika izabere čoveka određenog imena. Dioklecijan je verovao da mu je to rekao čarobnjak i zato je jednog dana naredio da dovedu tog čoveka da bi rekao: “Primi vlast koju svake noći od mene tražiš, i ne lišavaj više cara noćnog počinka!" Nije poznato na koga se ova epizoda odnosila i da li je tačna. Kada je u pitanju postavljanje Konstantina Velikog za avgusta Burkart pretpostavlja da je do toga došlo na podsticaj druidske sveštenice.”Postoji mogućnost (iako za to nema dokaza) da je neka lokalna religija ili neko sujeverje povezivalo ove vladare" Dioklecijan se proglasio sinom boga Jupitera i zahtevao da svi pred njim moraju pasti ničice (proskineza) i poštovati ga kao živog boga. Tako je s božanskim carem (dominus deus) otpočeo dominat, a principat zavrišo.Najveće progone hrišćanstvo je doživelo za vreme Dioklecijanai njegovih saradnikai savladara, naročito Galerija i Maksimijana. Neke od mnogobrojnih žrtava ovog gonjenja su: centurion u rimskoj legiji Akakije, zapovednik tebanske legije Sveti Mavrikije, vojnik carske garde sveti Georgije, načelnik carske garde Sveti Sebastijan, osamnaestogodšinji Julijan Tarsanin, četrnaestogodišnji Pankratije Rimski, krčmar Teodot Ankirski, Ardalion Glumac,episkop Kliment Anknirski, lekari Kozma i Damjan iz Kilikije, supružnici Julijan i Vasilisa, sestre Agapija, Hionija i Irina, trinaestogodišnja devojčica Agnija Rimska, mučenice Julijana Nikomedijska, Anastasija Sremska, Pelagija Tarska, Doroteja Cezarejska,Teodosija Tirska i mnoge druge.

 

8 Marko Aurelije Valerije Maksimijan Herkulije (* oko 250. oko jula 310.g., rimski car (1. marta 286. g. do 305. g.))

    

Tračanin iz Sofije

          Pretpostavlja se da je Tračanin poreklom iz Serdike (Sofija), a pisani izvori govore da je rođen u Sirmijumu, 245. g. u Donjoj Panoniji. Bio je mlađi dve godine od Dioklecijana. Izgleda da je bio Dioklecijanov brat, u rodu sa Konstantinom Hlorom, a da svi vode poreklo od Klaudija Gotskog. Bio je „praesidens Trebellicae” pre nego što je postao car 286. g. (oblast južno od Dunava, od reke Morave do Iskra, prozvana i Nova Dakija). Opisan je kao čovek nadljudske snage, surov i grub, sladostrastan i pohotan vladar. Sa «Sirijkom» Eutropijom je imao sina Maksencija, kćeri Teodoru i Faustu. Poreklo Sirijke Eutropije se ne pominje, a svakako nije bila opskurnog porekla. Podsetimo se da je Sirijkom iz roda Avita bio oženjen i Septimije Sever. Maksencije se oženio Galerijevom ćerkom, a Teodora je udata za njegovog savladara Konstancija Hlora od koje je bila legitimna grana njegovih potomaka. Izgleda da su braća Dioklecijan i Maksimijan Herkulije imali i n.n. sestru od koje je «krčmarica» Jelena sa kojom je Konstancije Hlor bio ženjen. To znači da je Teodora, zakonita supruga Konstancija Hlora, bila nekakva sestra Jelenina! Po drugi put, Konstantin Veliki je bio oženjen Faustom (307.), najmlađom kćeri Maksimijana Herkulija, od koje je legitimna grana njegovih vladarskih naslednika. Na taj način su otac i sin, Konstancije Hlor i Konstantin Veliki bili pašenozi! Kada se Herkulije samovoljno proglasio, po treći put, za avgusta sukobio se sa Konstantinom i pri tome je pogubljen kod Marseja. Udavljen je, ili se obesio, u marsejskom zatvoru, 310. g. Bio je u poodmaklim godinama, proizilazi da je imao oko 65 godina. Konstantin Veliki je dozvolio da se njegov tast uvrsti među bogove. Njegov odnos prema hrišćanima je bio u skladu sa Dioklecijanovim - krajnje neprijateljski.

 

9  Gaj Fiavije Valerije Konstancije - Konstancije I Hlor (*31. marta 250. - 25. jula 306. rimski car (293- 306))

Oženjen krčmaricom

 

Konstancije Hlor vodi poreklo po ženskoj liniji od Krispa, brata cara Klaudija II Gotskog (rođen 214., vladao 268-270). Krispova ćerka Klaudija je bila udata za Dardanca Eutropija. Iz tog braka će biti rođen Konstantin Hlor.

Za Krispovog unuka Eutropija se kaže da je poreklom iz ugledne veleposedničke dardanske porodice s gornjeg Timoka. U Historii Augusti se kaže da je Eutropije poreklom iz ugledne dardanske porodice „Eutropius nobillisimus gentis Dardaniae vir”. Hlor je rođen 250., po nekima oko 260., odnosno 264. g., u okolini Niša koji je bio naseljen u to vreme tribalskom i dardanskom mešavinom. Po Viktoru, Hlorov otac je seljak iz najzabačenijeg dela carstva. Oženjen je Jelenom (274.), pastorkom carevom, po legendi krčmaricom, niskog roda. Smatra se da je Jelena bila njegova naložnica koja je, prema Eutihiju Aleksandrijskom, poticala iz Kafar Fakara u Mesopotamiji i da je već bila hrišćanka, a prema Hamzi Isfahanskom bila je Sirijka iz Edese i pala je u ruke Hloru kao zarobljenica i iz tih razloga je služila u jednoj krčmi u Naisu. Jelena je rođena oko 248., a umrla sa više od osamdeset godina, 329. g. Po svemu proizilazi da je bila starija od Konstancija. Jevsevije tvrdi da je Jelena umrla u prisustvu svog sina Konstantina Velikog, koji je njeno telo lično položio u mauzolej. Hlor je bio običan rimski oficir da bi ga, 293. g., usvojio Maksimijan Herkulije i pri tome ga razveo i oženio svojom ćerkom Teodorom. Sa Teodorom Hlor ima sinove: Konstantina (umro 337.), Dalmacija Hanibalijana (čiji je sin Hanibalijan oženjen polusestrom, ćerkom Konstantina Velikog, ubijen 337.), Konstansa (ubijen 337.) i kćeri: Konstanciju (udata za Licinija), Anastaziju (udata za Basiliana koji je ubijen) i Eutropiju (udata za konzula Nepotijana). Svi stari istoričari se slažu da je Hlor bio veoma mudar, skroman,umeren, pravedan, pouzdan, omiljen na dvoru i u narodu i verski tolerantan. Hlor je umro kod Jorka u Britaniji, 25.07.306. g., u 47 godini života. Konstantin je prisustvovao apoteozi svoga oca. Po naredbi Konstantina Velikog, 317-318. g., kovan je komemorativni novac božanskim carevima  Klaudiju Gotskom, Konstanciju Hloru i Maksimijanu Herkuliju. Važno je podvući da je samo prvi od četiri Dioklecijanova edikta protiv hrišćana objavljen u zapadnom delu carstva i da su Maksimijan i cezar Konstancije, morali da ga primene. Koliko su u tome bili revnosni ostaje drugo pitanje. Konstancije je gajio simpatije prema njima i po rečima hrišćanskog oratora Laktancija, Konstancije je uništio nekoliko crkava, ali je sačuvao "...pravi hram Božji koji je telo čovekovo". Tokom progona hrišćana, Konstancije se ponašao veoma čovečno. UMilanu je proglašen za avgusta 1. maja 305. g.

      

10 Gaj Galerije Valerije Maksimijan - Galerije (* oko 250. - 311. rimski car (305-311)) 

Po legendi tata mu je bio zmaj?!

 

Iako se u literaturi navodi da je izgleda bio ilirskog porekla i poticao je iz Serdike, ima i drugih mišljenja da je rođen u mestu na kome se nalazi današnja Crna Reka na području Timoka. Postoji i tvrdnja da je Gaj Valerije Galerije Maksimijan II rođen u u Romuliani, kod današnjeg Zaječara, nekadašnjem poljskom imanju Sekundijana.

          Tu je sagradio palatu u kojoj je živela njegova majka Romula. Smatra se da je niskog porekla jer je imao nadimak Armentar - Govedar, a njegov rod su bili seljaci pored Dunava. Laktancije tvrdi da je Romula bila iz Dakije i da je u vreme provale Karpa prešla preko Dunava u Novu Dakiju. On tvrdi da su njegovi roditelji plaćali porez i kada je postao cezar. Lovrić kaže da je Galerije rođen u Dakiji. Po legendi je rođen tako što je njegovu majku Romulu pod planinom Rtanj silovao zmaj (gmza-gmaz), a potom se ona udala za pastira. Po lokalnoj legendi iz novijeg vremena otac mu se zvao Gamza po kome mesto danas nosi ime (postoji selo Gamza i kod Vidina). Izgleda da je njegov otac bio pretorijanac - drakonofor - zmajonosac i zato je njegovo rođenje povezano sa zmajem. Galerije je u prvom braku bio sa ženom iz ovog kraja sa kojom je verovatno imao više dece. Galerijeva majka Romula je umrla prirodnom smrću, 304. g. najverovatnije u poodmaklim godinama. Moglo bi biti da je rođena oko 225. g. Proizilazi da je i Galerije rođen oko 250., a po nekima 242. g., što se pada u vreme vladavine Decije Trajana (249-251). Galerije je od Serdike, 311. g., od lepre ili sifilisa u 62-65, odnosno 69. godini života. Započeo je svoju vojnu karijeru pod Aurelijanom, a služio je i pod Probom. Istakao se kao sposoban vojnik i dobijao je najviše počasti. Dioklecijan je, uspostavivši sistem tetrarhije, 1. marta 293. g. za svog savladara na Istoku, sa titulom cezar izabrao Galerija. Galerije je tada napustio svoju prvu ženu i oženio se Valerijom, Dikolecijanovom

kćerkom. Postoji podatak da je Galerije sa svojim varvarima krenuo u Italiju i pustošeći zemlju opseo Rim. Označen je kao neprijatelj rimskog naroda, a hteo je da se narod carstva ne zove više rimski već «dačanski narod». Kada je postao cezar Galerije se ženi Dioklecijanovom ćerkom Valerijom s kojom je imao kćer koja je udata za Maksencija, sina imperatora Maksimijana Herkulija. Poznat je i njegov sin Kandidijan, navodno rođen od naložnice, a može biti i od prve supruge. Galerije ima sestru čiji sin, njegov nećak, Maksimin Daja po njegovoj volji postaje cezar. Dioklecijan je Galerija usinio i proglasio za cara u Nikomediji 1. marta 293. g. Tako je postao član Jupiterove porodice i sin vrhovnog boga. Pobedom nad Persijancima, 297. g., slavljen je kao novi Romul i Aleksandar, a 303. g. s Dioklecijanom ima trijumf u Rimu. U tom ratu se istakao njegov zemljak, drug i, verovatno, rođak Licinije, po svemu iz Šarkamena, kod današnjeg Negotina. Proglašen je za avgusta. I. maja 305. g., u Nikomediji. Kada su se u Karnuntumu sastali Dioklecijan, Galerije i Licinije, 307. g., sagradili su hram bogu Mitri (?), zaštitniku carstva. Tada je Galerije proglasio za savladara i cara Licinija. Odluku da sagradi Romulijanu je doneo pošto je nastala priča da ga je majka začela sa bogom rata Marsom. Galerije je proganjao hrišćane, a na to ga je podsticala i majka Romula koja je obožavala Magnu Mater - Kibelu (Tiha). Ona je poštovala i bogove bregova (?) i svaki dan im prinosila žrtve kojima je častila svoje sluge. Galerije je bio vrlo pravedan, ali surov. Voleo je da se opija. Stalno je boravio u Sirmijumu ili Serdiki. Povukao se s prestola posle proslave dvadesetogodišnjice vlasti. Njegova majka Romula je umrla između 303. i 305. g. I sahranjena u Romuliani. Galerije umire, prema Laktanciju, od neke opake i teške bolesti. sav u ranama, maja meseca 311. g., u Serdici. Sahranjen je i deifikovan iste godine u Romuliani od strane Licinija i Daje, a činu sakralizacije je izgleda prisustvovao i njegov tast Dioklecijan. Na samrti, Galerije je ženu Valeriju i sina predao u zaštitu Liciniju. Dok je ona bila u godini žalosti za mužem i «dok je još vruć pepeo njenog muža» (po Laktanciju) nećak Maksimin Daja je pokušao da je oženi. Pošto je to Valerija odbila zaplenjena su joj sva imanja i vrednosti i zatim je s majkom Priskom poslata u progonstvo, u Siriju. Daja je naredio da se ubiju tri njene drugarice znamenitog porekla, najverovatnije vestalke u Romuliani. Dioklecijan je molio Daju da mu vrati kćer. Posle Dajine smrti Valerija je lutala 15 meseci presvučena u siromašnu ženu. Otkrivena je s majkom Priskom kod Soluna i odvedena na stratište. Odsečene su im glave a tela bačena u more. Pri tome jedna Dajina sedmogodišnja kći bila je zaručena za Galerijevog sina Kandidijana. Kada je pobedio Daju, 313. g., Licinije naređuJe da se ubije Valerija, udovica Galerijeva, kći Dioklecijanova, njena majka Priska, njen posinak Kandidijan i njegova sedmogodišnja zaručnica, ćerka Dajina. Telo Galerijeve sestre (Galerije) je potom bačeno u reku Orontu u Siriji ispod svetog brda Kasiosa. Konačno, odustavši od velikih planova povukao se u svoj grad Feliks Romulijana, današnji Gamzigrad kod Zaječara, sagrađen u čast njegove majke Romule, i posvetio se potpuno privatnom životu. Galerije je važio za jednog od najvećih progonitelja hrišćana. Proganjao je hrišćane još za vreme Dioklecijana, a kasnije je, kao avgust, samo nastavio sa tom politikom. Poslednje edikte o progonu hrišćana izdao je upravo Galerije, počevši od 303. g. Neposredno pre smrti 30. aprila 311. g. , Galerije je ipak izdao jedan edikt o toleranciji prema hrišćanima, verovatno pod uticajem teške bolesti koja ga je sporo ubijala (najverovatnije se radilo o nekoj vrsti raka). Tako je hrišćanstvo postalo dozvoljena religija, dok god nije ugrožavalo uspostavljeni poredak. Izvanrednu potvrdu o tome da je u vreme Galerija hrišćanstvo već uhvatilo korene na području današnje istočne Srbije nalazimo u tome da je on odmah posle sjajne pobede u Persiji 297. preduzeo oštar progon protiv hrišćana. Izgleda da je to bila posledica uticaja njegove majke, koja je gurnula sina protiv hršićana. Sama je bila beskompromisni obožavalac bogova sa planina iz svog okruženja i skoro svakodnevno im je prinosila žrtve. Kako se hrišćani iz najbližeg seoskog okruženja nisu odazivali njenom pozivu da u tome učestvuju ona je nahuškala sina protiv njih. To je veoma dragocen podatak o širenju hrišćanstva do sela Ilirije tokom III veka.

 

11 Gaj Valerije Galerije Maksimin - Maksimin Daja (* novembra 270. - 313. rimski car (308-313))

Neobrazovan i sujeveran

Rođen je na području današnje istočne Srbije - na istoku provincije Gornja Mezija (veruje se u Šarkamenu) u seljačkoj porodici odakle je poneo nadimak. Maksimin Daja, s izgledom varvarina je zaogrnut grimiznim plaštom od strane Galerija, njegovog ujaka, 305. g.,davši mu i ime Diokle. Daja je bio neobrazovan i sujeveran, sprovodio je strahovladu, bio je ženskaroš i pijanac. Nekada je živeo «na paši i u šumi, od prostog vojnika postavši stražar, zatim tribun i najzad cezar, primi Istok». Njegova majka je bila Galerijeva ćerka iz prvog braka. Kao carica majka mogla je biti sahranjena i deifikovana u Šarkamenu. Došao je u sukob sa Licinijem. Posle poraza, 313. g., već jako bolestan od lepre i sifilisa. izvršio je samoubistvo kod Tarza. Licinije je naredio smaknuće njegove dece, a njegova supruga je potom bačena u reku Orontu. Smatra se da je rođen i sahranjen u Šarkamenu. Jovanović smatra da je u Šarkamenu sahranjena Dajina majka, Romulina kćer, sestra imperatora Galerija. Šarkamenski “kumir" je poništen od strane Licinija.  Maksimin Daja je sačuvan u rđavoj uspomeni među hrišćanima, zato što je nastavio sa progonima iako je Galerije već bio objavio edikt o toleranciji.

12 Flavije Galerije Valerije Licinijan - Licinije (* oko 250. -325. rimski car (308-324))

Svirep i pohotljiv na žene

Licinije je, po nekim izvorima rođen, oko 250. (248.) g., kao Dačanin ili u Gornjoj Meziji. Drugi kažu da je rođen u (Novoj) Dakiji. Oko 263. g. U nekim izvorima se on i njegovi roditelji beleže kao ilirski seljaci i on nije, navodno, mogao to poreklo da prikrije. Dioklecijan ga usvaja kao sina davši mu ime Valerije Licinian Licinije tako da je njegovo pravo ime ostalo nepoznato. U vreme njegovog rođenja ime Licinije nose Publije Licinije Valerijan, oženjen Marinijanom i njegov sin Licinije Egnacije Galijen (253-268). oženjen Saloninom. Vrlo važan podatak za uočavanje rodbinskih veza između Valerijana i drugih Flavijevaca koji razvijaju svoj legitimitet i kontinuitet na Klaudiju II Gotskom, kao i Licinija je nezapažen i nekorišćen podatak da imperator Galijen oslovljava Klaudija II sa „naš rođak" i da je, posle dolaska na  vlast, Klaudije II deifikovao Galijena. Međutim, pominje se majka Liciniana carica Elpidija. Čija je ona supruga bila ne zna se, kao što se ne zna ni ko je Licinijev otac. Postoji pretpostavka da je u Šarkamenu sahranjena i posvećena carica-majka Elpidija. Po svemu, Licinije ima rođaka (brata) Senecija i sestru Likiniju koja je bila udata za Konstantina Velikog dok je još bio kod Galerija kao neka vrsta taoca. Senecije je imao brata Basijana koji je Anastasijom, ćerkom Konstancija Hlora. Licinije je imao prvu suprugu niskog porekla i sa njom dva sina i kćer Penelopu, potonju velikomučenicu Irinu. Odlikovao se u Galerijevim persijskim ratovima. Postao je njegov savladar, 308. g. Kada se Galerije razboleo, pred smrt je poverio svoju porodicu Liciniju koji se brinuo o njegovoj sahrani i sakralizaciji u Romuliani. Ubrzo po objavljivanju Milanskog edikta, 313. g., kojim se priznaje hrišćanstvo, u svom delu carstva počinje progon hrišćana. On se iste godine oženio Konstancijom, sestrom Konstantina Velikog po ocu, sa kojom je imao sina Licinijana. Posle ženidbe je prihvatio novu, hrišćansku religiju, a svoju vlast u Aziji počinje vraćanjem bogomolja hrišćanima i davanjem pune verske slobode. Kasnije ponovo progoni hrišćane. Vojni odredi su po njegovoj izričitoj naredbi vršili libaciju u čast boga Sunca. Po naređenju Licinija dva hrišćanina iz Singidunuma, Hermil i Stratonik, bačeni su u Dunav, između 307. i 311. g. Slično je sa mučenicima Florom i Lavrom koji su spaljeni, a svog bliskog vojskovođu Teodora drakonofera je naredio da poseku 319. g. Zahtevao je strogu vojničku disciplinu, štitio je seljake od velikih poreskih opterećenja i posebnu pažnju pridavao razvoju gradova, ali mu se pripisuje i velika škrtost i gramzivost prema vojnicima. Posebno je osuđivana njegova pohotljivost za ženama. Hrišćani ga opisuju kao svirepog i bez literarnog obrazovanja. Licinije se na kraju okrenuo sasvim paganstvu okruživši se egipatskim čarobnjacima, čudotvorcima i žrecima. Obraćao se tumačima snova i prorocima. Euzebije tvrdi da je okupio najpouzdaniju telesnu stražu u nekoj svetoj šumi - gaju ukrašenom kipovima bogova. Posle svečano prinetih žrtava održao je govor kojim upozorava da predstoji borba koja će odlučiti između starih bogova i novog stranog Boga. Za Licinija je Ilirik bio centralna oblast sa sedištem u Sirmijumu. Posle pobede nad Dajom proširio je vlast na Istok. Licinije naređuje da se ubije Valerija, udovica Galerijeva i Dioklecijanova kćer, njena majka Priska, njen posinak Kandidijan, Severov sin Severijan, Dajin osmogodišnji sin i sedmogodišnja kćer. Došao je u sukob sa Konstantinom Velikim, 314. g., posle Dajinog ubistva. Pod izgovorom da se protiv njega kovala zavera Konstantin Veliki je zatražio od Licinija da preda krivca, svog rođaka (brata) Senecija koji je na to nagovarao njegovog zeta, cezara Basijana. Licinije je to odbio i došlo je do porodičnog sukoba. Licinije je pretrpeo poraze kod Cibale, Singidunuma (Beograd), Serdike i Tesalonika (Solun). Posle bitke kod Cibale, Licinije je u begu izgubio svoj pozlaćeni carski šlem i delove opreme koji su pronađeni kod Berkasova. Konstantin je tom prilikom razorio Singidunum. Licinije je zarobljen 324. i pogubljen sledeće godine u Solunu. Po jednima je zadavljen, a po drugima mu je odsečena glava. Pri tome je stradao i njegov desetogodišnji sin Licinijan (326/327. g.), sestrić Konstantina Velikog. Licinije i njegov sin su sahranjeni bez carskih počasti. Njegova supruga Konstancija je nastavila da živi u Konstantinopolju, a umrla je 330. g. Licinijev odnos prema hrišćanima je zabeležen kao krajnje neprijateljski iako je on sa Konstantinom izdao Milanski edikt. Iako u manjem intenzitetu, progoni hrišćana su i dalje nastavljeni, posebno u udaljenim oblastima carstva. Tako je za vreme cara Licinija (308-324) ubijen Sveti Vlasije, episkop Sevastije, 316. g., a 320. g. je pogubljeno četrdeset vojnika rimske legije u Sevastiji koji su otvoreno ispovedali hrišćansku veru.

 

13 Flavius Valerius Constantinus - Konstantin I Veliki  (* 27. februar, 271. ili 273.- 22. maj, 337. rimski car (306-337))

 

Legalizovao hrišćanstvo Milanskim ediktom

 

Konstantin Veliki je jedini sin Konstancija Hlora i Jelene za koju se ne zna da li je bila njegova prva supruga ili samo konkubina. Rodio se 28. februara 274., a po nekima 280., odnosno 288. g. Jovanović smatra da je rođen 283. g. u Nišu pri čemu podseća da se kao njegovo rodno mesto pominje i Drepanum u Bitiniji što je greška koja je nastala na osnovu toga što je to rodno mesto njegove majke Jelene. Odgajan je u vojnim logorima, detinjstvo je proveo na dvoru leratora Dioklecijana, a mladost kod Galerija kao neka vrsta taoca. Vladarsko prvenstvo po osnovu prava nasledstva imali su sinovi Konstancija Hlora iz braka sa Teodorom ćerkom imperatora Maksiminijana. Međutim, Galerije je odredio Konstantina iako je on bio uzurpator. Polazeći od toga da i Konstantin Veliki vodi poreklo od imperatora Klaudija II Gotskog Eumenije mu se obratio: „Svetost tvoga roda jeste tako velika, da ti ni carstvo ne može dati veće dostojanstvo... A ni slučajna saglasnost drugih, niti neka neočekivana milost nisu te učinili vladarom; zaslužio si vlast od rođenja kao dar bogova". Zonara je tvrdio da se Konstanciju Hloru javio anđeo i naredio da ostavi vlast Konstantinu.

Konstantin je sa konkubinom Minervinom imao sina Krispa (ubijen po naredbi očevoj 326. kada i Licinijan, njegov sestrić), a potom se oženio Faustom, ćerkom Maksiminijana Herkulija čija je poćerka Teodora bila udata za njegovog oca Hlora. Sa Faustom je imao sinove Konstantina II, Konstancija II i Konstansa (ubijen 350.), kao i tri kćeri. Jedna je udata za Julijana da bi posle njegovog ubistva bila preudata za Gala. Druga, Jelena je udata za Julijana. Konstantin je naredio ubistvo svog tasta Herkulija, a potom je savladao i zeta Licinija. Pripisuje mu se ubistvo sina Krispa u okviru spletke druge supruge Fauste što je bio razlog da naredi i njeno ubistvo davljenjem u kupatilu. Incestna orođavanja unutar Konstantinove dinastije drugih Flavijevaca nikako se ne mogu dovoditi u vezu sa hrišćanstvom. Zbog ovakvog orođavanja je dolazilo do nemilosrdnih obračunavanja oko vlasti koja su imala formu onih koja su bila uobičajena u doba dinastija Julije-Klaudijevac, Antonina i Severa. Podigao je Konstantinopolj, 330. g., i u njemu hramove Rei, Dioskurima i Tihi - Kibeli. Konstantin je bio pod velikim uticajem majke Jelene koja je bila hrišćanka. Bila je obasuta zvaničnim počastima, a poslednje godine je provela u hodočašću, osnivanju crkava i dobročinstvu. Umrla je kada je imala više od osamdeset godina, 329. Od 313. g. je priznao hrišćanstvo kao jednu od vera carstva, a sveto krštenje je primio tek na kraju života, 337. g., u 66 godini života. Konstantin je uvršćen među bogove, istočna crkva ga je proglasila svecem, a zapadna “posudom pravednosti”. Sahranjen je u mauzoleju unutar svoje palate u Konstantinopolju. Konstantin je gradio svoju palatu u stilu ogromnog hrama «neizrecive visine» koji je : preuređen i pretvoren u crkvu, prema panegiričarima poznatu kao Sv. Apostoli. Hram je bio vidu rotonde smeštene u sredini velikog pravougaonog dvorišta, oivičenog sa četiri duž kojih su bile carske prostorije. Bio je to carski mauzolej istovetan onima iz tetrarhije, a koji je kasnije dosta izmenjen. Car je želeo da bude sahranjen u centralnoj niši sa idejom da bude «trinesto božanstvo» prema već postojećem uzorima. Tu je podigao i hipodrom kao što je to bio slučaj i sa njegovim prethodnicima koji su u Rimu uz svoje mauzoleje gradili hipodrome imajući u vidu i ritualnu trku u trenucima njegove deifikacije (mauzoleji Cecilije Metele i Maksencija). Ta trka je imala za cilj ponavljanje prirodnog i ciklusa smrti i ponovnog rađanja pri čemu četvoropreg odnosi cara na nebo. Jevsevije tvrdi da je njegova majka Jelena umrla u njegovom prisustvu, a njeno telo je lično car položio u mauzolej. Znake slabosti Konstantin je osetio pošto je Vaskrs, 337. g., proveo asketski i podvižnički. Iz Konstantinopolisa odlazi u Vodice da bi se okupao, a potom, predosećajući smrt, odlazi u predgrađe Nikomedije gde okuplja episkope i objašnjava da je došao čas da primi krštenje. Kršten je na kraju života od arijanskog, jeretičkog episkopa. Umro je na Pedesetnicu. Međutim, postoje podaci kod Filostrata da su Konstantina “zarobila njegova braća”. Posmrtni carevi ostaci su prebačeni u njegov grad i izloženi u najlepšoj sali palate, na visokom odru u carskoj odori i sa krunom. Obred sahrane je bio poput obreda careva Agusta, Pertinaksa i Severa. Iznad pokojnikovog tela, ili na njegovo mesto, postavljen je voštani lik, koji je izvesno vreme tretiran kao živi car, a potom spaljivan tokom konsekracije, tj. vaskrsenja božanskog cara u vidu orla koji je pravovremeno podizan i puštan da odleti. Tu nehrišćansku tradiciju iz vremena tetrarha Jevsevije nevešto skriva: «Jedini od svih smrtnika, blaženi je vladao i posle smrti, a ceremonijal se odvijao kao da je živ, što je privilegija kakvu Bog ranije nikome nije podario. Pošto je jedini od svih careva i svakim svojim delom slavio Boga, cara Vaseljene, i njegovog Hrista, prirodno je što je samo on stekao takvu privilegiju i što je Bog koji vlada svime dao njegovim posmrtnim ostacima da vladaju ljudima, pokazujući tako onima koji nemaju kamen umesto duha da carska odlika duše ne stari i ne nestaje.» Zapravo, reč je o ritualnoj divinizaciji. Rimski narod i senat su Konstantinu posvetili sliku na kojoj je on predstavljen kako sedi na nebeskom svodu. Taj motiv, poznat kao car kosmokrator i Aeternitas Augusti, predstavlja cara koji u tom trenutku vozi četvoropreg ka nebu odakle se spušta Božija ruka koja ga prihvata. Tako se svi vraćaju imperatoru Avgustu koji je doneo mir Svetu i preduzeo prvi popis i tako pripremio Carstvo kao kolevku u kojoj je za njegove vladavine trebalo da se, po prorokovanju Sibilinom iz Delfa, rodi Hristos. (Datum Hristovog rođenja se i određuje u 42 godini Avgustove vladavine, ili carstvo je počelo sa Hristovim dolaskom). U vreme careva tetrarhije Rim je već potencijalno hrišćanski, a njegove istorijske datume su već i savremenici upisivali na istu tablicu sa hrišćanstvom. Kada je hrišćanstvo priznato za veru carstva, a potom postalo jedinom verom rađaju se legende koje paganske careve pretvaraju u kriptohrišćane. Ali to je i vreme u kome rimski carevi pokušavaju da daju jak ideološko-verski odgovor kojim bi zaustavili narastajuće hrišćanstvo. Tako se danas smatra da je Konstantin Veliki legalizovao hrišćanstvo zakonskim aktom poznatim kao Milanski edikt, koji je proglašen u Mediolanu (današnji Milano) 313. g. Njime je proglašena verska ravnopravnost i prestanak gonjenja hrišćana, kojima je dozvoljeno da javno ispovedaju svoju veru, a da za to ne snose nikakve posledice. U ediktu se, između ostalog, kaže: Odlučili smo da dozvolimo i hrišćanima i svima drugima slobodu izbora i da sleduju veri kojoj bi oni želeli... i da ne treba apsolutno niko odbijati pravo da sleduje i izabere pobožnost i veru hrišćana. Milanski edikt - Edikt nije samo zabranio progone hrišćana, već naređuje da se vrati imovina svima onima kojima je po tom osnovu bila oduzeta, što uključuje i imovinu koja je pripadala Crkvi. U to vreme se podižu i prve hrišćanske crkve - hrišćanske bazilike. Poslednjih godina pred smrt, sam Konstantin je naredio gradnju crkve svetih Apostola u Carigradu, na jednom uzvišenju nad gradom.

 

14 Fiavije Julije Konstancije - Konstancije II (* 7. avgusta, 317.- novembra 361. rimski car (337-361))

Tata ga postavio za cezara

Konstancije je bio srednji od trojice sinova Konstantina Velikog i njegove druge žene Fauste. Rođen je u Sirmijumu i dobio je titulu cezara od oca. Kada je Konstantin Veliki umro 337. g.. Kostancije II je organizovao da svi potomci njegovog dede, Konstancija Hlora i Flavije Maksimijane Teodore budu pobijeni. Posle tog masakra jedini potomci Konstantina Velikog ostali su, pored samog Konstancija II, njegov stariji brat Konstantin II, njegov mlađi brat Konstans i dva rođaka Galus i Julijan Otpadnik. Trojica braće su podelila Rimsko carstvo među sobom, što je uostalom bila i želja njihovog oca. Konstantin II je dobio Britaniju, Galiju i Hispaniju. Konstans je vladao Italijom, Afrikom i Ilirikom, a Konstancije je dobio čitav Istok.

Kada je Konstantin II umro 340. g., u pokušaju da Konstansa istera iz Italije, upravo je Konstans postao samostalni vladar čitavog Zapadnog carstva. Došlo je do nove podele 350. g., kada je Konstans poginuo u bici sa trupama lojalnim protiv-caru Magnenciju. Sve do ovog časa, Konstancije je bio zauzet ratom sa Sasanidima, i sada je bio prinuđen da prihvati pomoć svog rođaka Galusa zbog rata na Istoku, kako bi se sam mogao obračunati sa uzurpatorom. Konstancije se obračunao sa Magnencijem u bici kod Murse, jednoj od najkrvavijih bojeva u čitavoj rimskoj istoriji. Nakon dve godine, 353., Magnencije je izvršio samoubistvo, Konstancije je onda rešio da se oslobodi svog rođaka Galusa. Ipak, nije bio kadar da vodi samostalno sve poslove Carstva, naročito kada su bili u pitanju ratovi i na Istoku i na Zapadu, pa je 355. g., svog jedinog preostalog rođaka Julijana Otpadnika uzdigao na rang cezara. Ali, vojska u Galiji, izvikala je Julijana za cara. Došlo je do građanskog rata, a Konstancije je umro u blizini Tarsa 3. novembra 361. od groznice. Tako je Julijan Otpadnik postao samostalni vladar čitavog Carstva. Konstancije je vodio poslove hrišćanske crkve. Često je stajao na stranu Arijanaca, pa je čak sazvao arijanski sabor u Raveni 359. g.

 

15 Flavius Iovanius – Flavije Jovijan – Jovijan (*posle 33. rimski car (26.juna 363. – 17. februara 364. – svega osam meseci) )

 

Jedini rimski car rođen u Singidunumu (Beogradu)

 

To je jedini rimski car rođen u Singidunumu (današnjem Beogradu). O njemu se malo zna. Otac Varonijan mu je bio "incola agri Singidonesis" i ostvario je zapaženu karijeru u vojsci napredovanjem do mesta zapovednika legije Jovijana i elitnog gardijskog odreda domestika (comes domesticorum). Očev uspon je najverovatnije pomogao i vojničku karijeru sina. Jovijanov izbor za cara, više nego neočekivan, sproveden je zahvaljujući popularnosti njegovog oca među običnim vojnicima, a još više potrebom da novi car preuzme komandu i izvuče vojsku iz teškog položaja, prilikom rata sa Persijancima u kojem je umro Julijan. Po istoričaru crkve Sokratu Sholastiku, Jovijan je svojevremeno odbio Julijanovo naređenje da prinese žrtvu paganskim bogovima i radije je izabrao napuštanje službe. Tek kada je Julijan krenuo u Persiju, Jovijan je ponovo primljen u vojsku. Pozniji hrišćanski autori (Sozomen, Jovan Malala, Jovan Zonara...) pišu da je Jovijan kao uslov prihvatanja carskog trona zatražio od prisutnih vojnika i senatora da se izjasne kao hrišćani. Donacije pravoslavnoj hrišćanskoj crkvi, koje je Julijan ukinuo, Jovijan je obnovio, a na njegovom novcu se ponovo pojavljuje hristogram. Jovijana je posle kraćeg interegnuma  nasledio Valentinijan I 25. februara 364. g. Iako je Carstvo većim delom i dalje bilo  pagansko pokazalo se da je hrišćanstvo steklo snažno uporište u rimskoj vojnoj aristokratiji koja je tokom IV veka odlučivala o izboru cara. Međutim, kao ustupak tradicijama Carstva, Jovijan je, po istoričaru Eutropiju, proglašen za paganskog boga posle smrti.

 

16 Flavije Valentinijan - Valentinijan I, {* 321.-17. novembra 375. rimski car (364-375))

Braća podelila tron

Rođen je u mestu Cibale, današnjim Vinkovcima u Donjoj Panoniji i bio je sin uspešnog vojskovođe. Bio je snažne građe, hrabar i sposoban vojnik, oficir u pretorijanskoj gardi pod carevima Julijanom i Jovijanom. Nakon smrti Jovijana, vojska ga je izabrla za cara u njegovoj 43. godini. Ubrzo posle toga, njegov brat Valens je imenovan za njegovog savladara. Dva brata su podelila svoju vlast u Carstvu nakon dogovora u Naisu (Nišu), u Gornjoj Meziji. Valentinijan je postao car Zapadnog rimskog carstva, kontrolišući Italiju, Ilirik, Španiju, Galiju, Britaniju i Afriku. Valens je dobio istočni deo Carstva (istočni deo Balkana, Grčku, Egipat, Siriju, Malu Aziju). Gotovo istovremeno carevi su krenuli na uzurpatora, rođaka cara Julijana. Valens je uspeo da ga porazi negde u Lidiji 366. g. i ovaj je ubrzo bio ubijen. Za vreme njegove vladavine Zapadim rimskim carstvom pojaviće se Teodosije, otac budućeg cara Teodosija I, kao magister militum. On će biti dragocen Valentijanu u rešavanju pobuna u carstvu. Valentinijan je bio hrišćanin, tolerišući pritom paganizam. Takođe, bio je protivnik magije i bogaćenja crkvenog klira. U sukobu između pravoslavlja i donatista, stavio se na stranu pravoslavlja.

 

17 Imperator Caesar Flavivs Ivlivs Valens - Flavije Julije Valens -(* 328.- 9. avgusta 378. rimski istočni car (364-378))

 

Poslednji pravi Rimljanin

 

Flavije Valens i njegov brat Valentinijan I rođeni su nedaleko od Sirmijuma, u gradu Cibale (današnjim Vinkovcima). Njihov otac je bio poznati vojskovođa Gracijan Stariji. Valens je bio poznat kao poslednji pravi Rimljanin. Odrasli su na imanjima koje je kupio njihov otac Gracijan Stariji. Dok je Valentinijan bio uspešni vojni zapovednik pre nego nego je postao car, Valens se priključio vojsci tek u ratovima koje je Julijan Otpadnik vodio protiv Persijanaca tokom šezdesetih godina. Februara 364. tadašnji car Jovijan, krenuo je prema Carigradu da bi učvrstio svoju vlast, ali je na putu iznenadno umro. Valentinijan, njegov bliski saradnik proglašen je za cara 26. februara 364. g. Valentinijan je smatrao da mu je potrebna pomoć u vladanju heterogenim Carstvom. Tako je 28. marta iste godine, Valens imenovan za Valentinijanovog savladara. Valens je dobio istočni deo Balkana, Grčku, Egipat, Siriju, Malu Aziju sve do Persije na samostalno upravljanje. Valens je stigao u Carigrad i započeo svoju samostalnu vladavinu Istočnim rimskim carstvom u decembru 364. g. Tokom svoje vladavine, Valens se našao u centru teoloških sukoba. Valens i Valentinijan I, kao i njihovi prethodnici, braća Konstancije II i Konstans I, imali su različita teološka uverenja. Valens je bio arijanac, dok se Valentinijan držao pravoslavnog, Nikejskog učenja. Kada je Valens poginuo, to je istovremeno bio i odlučni udarac arijanstvu na rimskom istoku. Njegov naslednik Teodosije I prihvatio je nikejsko učenje.

 

18 Fiavijan Gracijan Avgust - Gracijan (* 8. april 359. - 25. avgust 383. car Zapadnog rimskog carstva (375-383))

Vojska iz Panonije proglasila cara

Rođen je u Sirmijumu u Donjoj Panoniji, na tlu današnje Srbije kao sin Valentinijana I iz braka sa Marinom Sever. A 4. avgusta 367. g. od oca je dobio titulu avgusta. Posle Valentinijanove smrti, 17. novembra 375. g., vojska iz Panonije je proglasila za cara Valentinijanovog mladog sina, Valentinijana II. Gracijan je stao uz ovaj izbor vojske: za sebe je zadržao neke provincije na zapadu, i pomogao da se mladom polubratu preda Italija, Ilirik i Afrika. No, ubrzo se pokazalo da je ova podela samo nominalna i da stvarna vlast leži u Gracijanovim rukama. Istočno rimsko carstvo bilo je pod vlašću Gracijanovog ujaka Valensa. Gracijan je porazio neke Alemane, a te iste godine Valens je poginuo u bici kod Hadrijanopolja. Gracijan je tako dobio upravu i nad Istočnim carstvom, ali svestan da ne može efikasno upravljati, predao je vlast nad istočnim delom Teodosiju I 19. januara 379. g. Zajedničkim snagama Teodosije i Gracijan su uspeli da poraze varvare na Balkanu do 382. g. U Gracijanovo doba pravoslavlje je postalo vodeća vera u Carstvu. Pod Ambrozijevim uticajem, Gracijan je zabranio paganske kultove u Rimu. Sam više nije nosio obeležja vrhovnog sveštenika (pontifex maximus) rimskog paganskog kulta (što je čak i Konstantin Veliki činio), a naredio je da se iz rimskog senata ukloni oltar boginje Pobede. U sukobu sa sa pristalicama Arijevog učenja Gracijan se u početku nije isticao, ali je kasnije, pod Ambrozijevim uticajem, naročito nakon objavljivanja njegove polemičke rasprave de fide protiv pristalica Arija i donatista, stao na stranu pravoslavlja i zabranio ovim jereticima božiju službu.

(Glas javnosti)