ILJA MUSULIN: Prekretnica u međunarodnoj politici

Okretanje Kini ne znači da arapske države odustaju od saradnje sa Vašingtonom, ali im omogućava veću nezavisnost od SAD u vođenju unutrašnje i spoljne politike

Kina i arapske države postigle su sporazume vredne više desetina milijardi dolara na prvom Kinesko-arapskom samitu održanom ovog meseca u Rijadu. Saudijska Arabija, koja je nedavno izrazila želju da se pridruži grupi pet zemalja poznatih kao BRIKS, bila je inicijator samita, koji je, smatraju mnogi komentatori u Aziji, označio jednu vrstu prekretnice u međunarodnoj politici te, pa i drugih arapskih zemalja, u smeru manjeg oslanjanja na SAD.

U drugoj nedelji ovog meseca kineski predsednik Si Đinping ostvario je važnu posetu Saudijskoj Arabiji. Tokom boravka u prestonici Rijadu, predsednik Si imao je priliku da se sretne ne samo sa saudijskim kraljem Salmanom bin Abdulazisom i princom Muhamedom bin Salmanom, već i sa liderima drugih 11 arapskih država, učestvujući u radu prvog „Kinesko-arapskog samita”, koji su organizovali domaćini.

On se zatim sastao i sa liderima članica Saveta za saradnju arapskih zemalja Persijskog zaliva, što je praktično bila uzvratna poseta, jer su predstavnici te organizacije u januaru ove godine posetili Peking.

Inicijativa Rijada

Inicijativa za „Kinesko-arapski samit” potekla je upravo od Saudijske Arabije i odobrena je na sastanku Arapske lige u martu 2021. godine, kada su se ministri inostranih poslova zemalja članica saglasili da postoji potreba da se ojača saradnja sa Kinom. Samit gradi na dostignućima prethodnog sličnog ekonomskog okvira – „Foruma za saradnju Kine i arapskih zemalja”, utemeljenog 2004. godine.

Tokom boravka predsednika Sija, u Rijadu su finalizirani dogovori u vezi sa kupovinom nafte, kineskim ulaganjima u infrastrukturu, obnovljivim izvorima energije (poput eolske i solarne) i telekomunikacijama (prevashodno 5G mrežom), kao i kupovinom, odnosno zajedničkim razvojem dronova i drugog naoružanja. Paket od 34 ugovora potpisana između kineskih i saudijskih kompanija težak je 30 milijardi dolara, izveštavaju azijski mediji.

Kineski građevinci trebalo bi da budu jedni od nosilaca mega projekta „Neom”, saudijskog plana izgradnje velike futurističke urbane celine i ekonomske zone koja bi se protezala pustinjom duž obale Crvenog mora u dužini od čak 170 kilometara i sadržala sve najsavremenije digitalne i ekološke tehnologije.

U Rijadu su nastavljeni i pregovori za postizanje sporazuma o slobodnoj trgovini između Kine i arapskih zemalja Persijskog zaliva.

Pogled na Istok

Arapske zemlje Persijskog zaliva poslednjih godina nastoje da naprave iskorak ka Istoku, odnosno da prodube ekonomske i političke veze sa Kinom, ali održe i dobre odnose sa Rusijom, koja je za njih važna kao članica OPEK-a, vojni i diplomatski igrač na Bliskom istoku, te zemlja koja ima dobre odnose sa Iranom, njihovim ogorčenim protivnikom.

Okretanje Kini, koja do sada nije bila politički prisutna u arapskom svetu u onoj meri u kojoj jeste u drugim delovima planete, naravno, ne znači da države Arapskog poluostrva odustaju od vojne, političke i ekonomske saradnje sa Vašingtonom, koji decenijama vrši ulogu patrona na Bliskom istoku kada su u pitanju bezbednost, transferi tehnologija i znanja i trgovina.

No, jasno je da za njih produbljivanje odnosa sa Pekingom omogućava veću nezavisnost od SAD u vođenju unutrašnje i spoljne politike. To se moglo videti i u nedavnom činu Saudijske Arabije, koja je odbila zahtev Vašingtona da, kao vođa OPEK-a, utiče da se poništi odluka tog moćnog međunarodnog kartela da se umanji proizvodnja nafte za dva miliona barela dnevno.

Naime, u julu ove godine američki predsednik Džozef Bajden posetio je Rijad i tražio od domaćina princa Muhameda bin Salmana da Saudijska Arabija poveća proizvodnju sirove nafte kako bi se umanjila njena cena na svetskom tržištu i zauzdao rast troškova života i rada u zemljama Zapada, te umanjili prihodi Rusije, drugog najvećeg svetskog izvoznika tog važnog energenta.

Izvor: Tviter/ Printskrin / SI Đinping kineski predsednik (levo) i Mohamed bin Salman Saudijski princ (desno)

Saudijski princ je tako praktično uzvratio za oštru i zloslutnu strelu koju je Bajden zarad unutrašnjih političkih potreba odapeo tokom američke predizborne kampanje 2019. godine, rekavši da će od Saudijske Arabije napraviti svetskog pariju (odbačenu i izolovanu državu), kao i za nemilosrdnu medijsku hajku anglosaksonskih glasila koja su njegovu državu poslednjih godina optuživala ne samo za autoritarnost, ugnjetavanje žena i agresiju na Jemen, već i „kupovanje” međunarodnog javnog mnjenja kroz organizovanje velikih sportskih događaja, poput trke Formule 1, teniskih egzibicionih mečeva ili velikih golf turnira.

Mada te kritike traju već dugo, bar od napada Al Kaide na Svetski trgovinski centar i Pentagon 2001. godine, u kojem je učestvovao veliki broj saudijskih državljana, one su se naročito intenzivirale nakon smrti saudijskog disidenta Džamala Kašogija, koji je krajem 2018. likvidiran u konzulatu te zemlje u Istanbulu.

Kašogi je bio novinar koji je pisao kritičke članke o režimu u Rijadu, radio za Vašington post i imao američko državljanstvo, a nakon njegove smrti odnosi između SAD i Saudijske Arabije su pali na, ocenjuju mnogi analitičari, najniži nivo, jer su za njegovu smrt u Vašingtonu krivili saudijske bezbednosne službe, navodno, pod direktnom kontrolom samog princa Muhameda bin Salmana.

Naravno, Rijad je imao i jednostavnu ekonomsku računicu u kada je u pitanju „ne” Bajdenu, jer je zarada Saudijske Arabije od prodaje nafte ove godine porasla za 50 odsto upravo zbog poskupljenja prouzrokovanih nestašicama i strahovanjima usled sankcija koje je Zapad uveo Rusiji.

Obostrana korist

Da je veća razmena sa Kinom bitna za Rijad kao sredstvo smanjenja ekonomske i vojne zavisnosti od Zapada ukazuju ne samo strateško partnerstvo sa Pekingom i novopotpisani ugovori, već i činjenica da je Saudijska Arabija izrazila želju da se učlani u grupu BRIKS, o čemu je svetsku javnost obavestio južnoafrički predsednik Siril Ramaposa tokom svoje posete kraljevstvu krajem oktobra. Takođe, Saudijci sa kineskim partnerima rade na tome da u bilateralnoj trgovini u budućnosti koriste sopstvene valute, bez posredovanja američkog dolara.

Istiskivanje dolara u međusobnoj trgovini je od koristi za obe države, ne samo zbog toga što se na taj način može uštedeti na proviziji za pretvaranje sopstvene valute u američku, pa onda u valutu trgovinskog partnera, već i zato što se tako izbegava potreba da se desetine milijardi dolara namenjenih međunarodnoj trgovini deponiju u američkim bankama, gde, pokazalo je iskustvo nakon izbijanja krize u Ukrajini, mogu biti zaplenjene.

Potez kolektivnog Zapada da „zamrzne” oko 300 milijardi dolara sredstava ruske države u svojim bankama je, bez obzira na izgovore kojima se pravda, po svojim razmerama piraterija bez presedana, koja je šokirala ne samo Peking već i druge države Azije, i još jednom (vrlo snažno) ukazala na potrebu za eliminacijom dolara iz njihove međusobne trgovine.

Zapravo, pred sam početak kinesko-arapskog samita, javili su mediji u najmnogoljudnijoj državi sveta, izvršena je prva međunarodna transakcija između saudijskih i kineskih kompanija u juanima, što je simbolički važan korak u tom smeru.

Saudijska Arabija je najveći svetski izvoznik, a Kina najveći svetski uvoznik nafte. Skoro petina kineskog uvoza crnog zlata dolazi iz Saudijske Arabije – Peking je najveći mušterija kraljevstva sa Arapskog poluostrva kada je u pitanju taj važni energent.

Kina je i uopšte najveći spoljnotrgovinski partner Saudijske Arabije i svih arapskih zemalja, posmatranih zajedno kao kolektiv. Konkretno, ekonomska razmena Kine i 12 arapskih država Afrike i Bliskog istoka u 2021. godini iznosila je 330 milijardi dolara, dok je u prvih devet meseci ove dostigla 319 milijardi.

Prošle godine Kina je iz tih zemalja uvezla 264 miliona tona nafte, što je činilo 51,5 odsto njenog uvoza crnog zlata (ostatak uvozi iz zemalja kao što su Rusija, Iran, Angola, Brazil, Norveška ili Venecuela).

Uticaj Kine

Zbližavanje bliskoistočnih arapskih država sa Pekingom, ocenjuju pojedini analitičari u Aziji, potencijalno bi moglo biti važno i u pogledu njihovih odnosa sa najvećim političkim i verskim takmacem u regionu Iranom, jer Peking ima i prijateljske veze sa Teheranom, te bi, po potrebi, mogao da odigra ulogu diplomatskog posrednika.

Ono je posebno bitno za Saudijce, jer im prete sankcije od strane višedecenijskog saveznika SAD, pošto je predsednik Bajden nakon neuspele misije u Rijadu pripretio arapskoj monarhiji da će se suočiti s posledicama zbog odluke da ne izađe u susret njegovom zahtevu za povećanje proizvodnje nafte i, posredno, slabljenje Rusije.

Samit sa arapskim liderima važan je i za Kinu, jer će joj doneti poslove vredne više desetina milijardi dolara u trenutku kada je njena ekonomija značajno usporila zbog pandemije i stroge politike zaključavanja gradova i kada joj ozbiljno preti tehnološka i šira ekonomska izolacija od strane Sjedinjenih Država i njihovih brojnih vojnopolitičkih saveznika.

Za ostatak međunarodne zajednice, sastanak kineskog predsednika i lidera arapskih zemalja značajan je u smislu da predstavlja još jedan korak ka prevladavanju unipolarnog svetskog poretka. Naročito ako se obistine najave da bi Saudijska Arabija, Egipat, pa i Ujedinjeni Arapski Emirati mogli da se uskoro pridruže ekonomskom bloku BRIKS.

SKINI APLIKACIJU