BRANISLAV OTAŠEVIĆ: Neraskidiva veza Rusa sa Vasojevićima i Crnom Gorom
Autor: Glas javnosti
Seobe i kretanje stanovništva i njegovo preseljavanje iz jednog kraja – jedne oblasti u drugu, pa i van državnih i nacionalnih granica predstavlja kompleksan naučni problem političke, kulturne, ekonomske istorije i etničkih procesa svake zemlje. Ti procesi su bili trajni, nezadrživi i često istorijski i etnički neuhvatljivi na prostoru Balkana, pa nijesu mogli zaobići ni Crnu Goru i Vasojeviće.
Proučavanje istorije prijateljskih, političkih i kulturnih veza i odnosa između Crne Gore i Rusije odranije je zaokupljalo pažnju i jedne i druge zemlje, njihovih istoričara, a istorijska nauka je markirala sve važnije probleme iz istorijskih odnosa. U svijetlu naučnih istraživanja nastala je brojna istoriografska, istorijsko-etnološka, istorijsko-duhovna, pa i druga literatura iz domena sveukupnih crnogorsko-ruskih veza i prije, a naročito od dvadesetog vijeka i naravno u dvadesetom vijeku, u kojem su se na području Balkana (eks Jugoslavije) zbila četiri rata (Balkanski, Prvi i Drugi svjetski rat i Građanski rat na prostorima bivše Jugoslavije, krajem dvadesetog vijeka)
No, i pored te relativno dobre proučenosti odnosa između Rusije i Crne Gore, ova problematika još nije naučno iscrpljena, da bi se na njeno dalje istraživanje stavila tačka. Posebno nije u dovoljnoj mjeri izučena naučnom metodologijom migracija ruskih emigranata poslije Oktobarske revolucije u eks Jugoslaviji, Crnoj Gori i Vasojevićima, gdje je boravilo dvadesetak Rusa, kao ni pogibija Rusa u Gusinju, koji su stradali između dva svjetska rata, i sahranjeni na Srpskom pravoslavnom groblju u Gusinju, boravak inženjera, ljekara, oficira i umjetnika i naučnika na području Vasojevića, i pogibija ruskih vožika na terenu Vasojevića u toku NOR-a.
Akademik prof. Miomir Dašić u svom dugom naučno-istraživačkom radu više se od ostalih naučnih poslenika bavio prikazom migracija stanovništva iz Crne Gore sredinom HVIII vijeka u Rusiju, odnosno Ukrajinu, pretežno se oslanjajući na izvore ruske provenijencije istražujući u Arhivu Vnaše û politikii Rossie (=AVRP) tokom 1973/74. godine, kada je pregledao i fondove građe koji se tiču odnosa između Rusije i Crne Gore i odnosa Rusije i Srbijem u osamnaestom vijeku. Tada je i opisao i neka dokumenta o preseljavanju Crnogoraca u Rusiju sredinom osamnaestog vijeka. Čitajući pažljivo radove i knjige akademika Dašića vidimo da je od sredine osamnaestog vijeka Rusija naglo pojačala svoju poziciju na Balkanu u svom spoljnopolitičkom planu, jer su Srbi, a među njima i Vasojevići, od svih potčinjenih naroda prvi uočili značaj moći Ruskog carstva koje im je, poslije izvedenih reformi cara Petra Velikog, davalo nadu da uz njegovu pomoć mogu ostvariti svoje oslobođenje.
Dašić je došao do validnih istorijskih podataka da je srpsko stanovništva iz doline Lima, od Plava i Gusinja pa do Bijelog Polja, kao ono iz Potarja i Crnogorskih brda, plašeći se turskih odmazdi zbog učešća u ratovima hrišćanskih država i turske 1683-1699. i 1736-1739, masovnije se pokrenulo na seobu pod vođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića (1690) i patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente 1737/38.
Dašić je istraživao i djelovanje ruskih diplomata u Skadru, Prizrenu, Carigradu, Dubrovniku, Sarajevu i Cetinju i njihovu aktivnost u zaštiti srpskog stanovništva u Plavskoj, Budimljanskoj i Komskoj (Zla Rijeka) župi, učešću ruskih predstavnika u razgraničenju Crne Gore i Turske, zaštiti Veličana poslije divljačkog napada plavogusinjskog bažibozuka i arnauta na Veliku 1859. godine. Posebno ruskog konzula A.J. Sučenkova, Aleksandra Butinjeva, Aleksandra Giljfsrdinga, konzula Ginjatijeva i drugih koji su uticali da se Veličani obeštete.
Na vijesti o stradanju stanovništva Crne Gore za vrijeme velikih pohoda turske vojske na ovu zemlju, ruska vlada je omogućila da se Srbi, Crnogorci mogu preseliti u Rusiju, gdje će im biti dato dovoljno zemlje za obradu, a sposobni mogu računati na stupanje u njenu vojsnu i civilnu službu i dobijanje plate.[1]
To je bila prva ideja o mogućnosti preseljenja Crnogoraca u Rusiju, saopštena prilikom posjete vladike Danila sa pratnjom 1715. godine Rusiji. Veze sa Rusijom koje je uspostavio vladika Danilo nijesu prekidane, iako sve do 1742. godine nije bilo ličnih kontakata sve dok nije vladika Sava sa delegacijom, nakon odluke Crnogoraca da otputuje mitropolit Sava Petrović koji je odnio pismo carici Jelisaveti Petrovnoj u kome su je molili za opštu milost, izjavljujući beskrajnu odanost njenom carskom veličanstvu i spremnosti crnogorskog naroda da lije krv za Rusiju.[2] Dok je mitropolit Vasilije boravio u Rusiju, na njegov zahtjev i odobrenje ruske vlade u Rusiju su se preselile manje grupe Crnogoraca. Prema ruskim izvorima i dokumentima carski dvor je naredio da se o prijemu crnogorskih državljana stara kijevska gubernatorska kancelarija. U Kijevu je za njihov smještaj Ruska vlada odobrila novac za ishranu. Za brigu o crnogorskim emitrantima direktno je bio zadužen C.I. Kustjurin, vice gubernator Kijeva.
Doseljeni Crnogorci kao uostalom i svi Srbi, brzo su se asimilovali, i za sobom su ostavili malo tragova iz starog zavičaja, osim dva toponima i izvjesnih prezimena.
Crna Gora, a i Vasojevići je više od dva stoljeća svoju istorijsku sudbinu vezivala za veliko rusko carstvo (od 1711). Ona je bila direktno zavisna u spoljnoj i unutrašnjoj politici od Rusije. To se vidi iz boravka u Crnoj Gori pukovnika Kovaljevskog, sjajnog naučnika, pisca i publiciste Pavela Apolonoviča Rovinskog, diplomate i briljantnog naučnika Jastrebova, inžinjera i putopisca Aleksandra Bašmakova, školovanje iz Vasojevića a i iz Crne Gore mladića u Rusiji, poput, iz Vasojevića, Mitra Bakića iz Zabrđa kod Andrijevice, koji je završio duhovnu akademiju u Kijevu i Petrogradu, Ilije Vučetića iz Velike, Marka Cemovića koji je završio Teološki fakultet u Kijevu i bio saradnik petrogradskih listova, general Andrija Bakić i mnogih drugih.
Pavel Apolonovič Rovinski doputovao je u Crnu Goru maja mjeseca 1879. godine i s prekidima u njoj boravio 27 godina, do 1916. godine. Prošao je Crnu Goru skraja na kraj, i bio u tijesnom kontaktu s narodom. Skoro pet mjeseci je bio u Vasojevićima, za čitavo vrijeme plavsko-gusinjske vojne ekspedicije i bojeva na Novšiću, prateći borbe udružene crnogorske vojske protiv Arnauta i Turaka, i u tom nerazdvojnom životu s narodom i vojskom propratio je u svim pojedinostima ratni život Crnogoraca i Srba od priprema za boj, u samom boju i poslije njega. Te pojedinosti je P.A. Rovinski skupio i predstavio u nekoliko pisanih pregleda i specijalnih izvještaja sa ratišta, objavljenih u ruskom časopisu Ruska misao i vojnim novinama Ruski kurir. Taj materijal se čuva u Narodnoj biblioteci M.J.Saltikova-Ščedrina u današnjem Sankt Peterburgu. Bojevi u Polimlju 27. novembra i 27. decembra 1879. godine opjevao je Osman Abdulah iz Gusinja, porijeklom iz Kuča. Nađene su u Zborniku ruskog jezika i književnosti Imperatorske akademije nauka, Tom LHHH, broj 2, Sankt Peterburg 1905. godine, str. 384-406.
Dolazak ruskog konzula Ivana Stepanoviča Jastrebova predstavljao je jednu malu epohu u životu prizrenskih Srba, Srba uopšte, ali i Vasojevića.
Jastrebov je volio i štitio Srbe od rđavih postupaka turskih vlasti, ali nije mrzio Arbanase i Osmanlije i nije bio protiv njih. On je poznavao arbanaški jezik, a odlično je vladao i turskim. Bio je tolerantan u idejama i obziran u ponašanju. Imao je široki krug dobrih poznavalaca i poštovalaca i kod Srba i kod Turaka i Arbanasa. Bio je taktičan u ophođenju sa ljudima i objektivan u govoru i razgovoru, on je sem poštovanja imao i dovoljno autoriteta, kako kod običnih ljudi tako i kod predstavnika otomanskih vlasti, plemenskih glavara kod Arnauta i činovnika u vilajetu.
Jastrebov je spadao u red najaktivnijih ruskih konzula u službi po konzulatima evropske Turske, a svakako među najznačajnije koje je ruska carska diplomatija imala u srpskoj sredini. Malo je koji stranac, a pogotovo strani diplomata učinio toliko mnogo za Srbe, kao Jastrebov. On je pripadao onom krugu sjajnih ruskih diplomata, obrazovanih i duhovno radoznalih, koji su cio svoj radni vijek proveli u balkanskim zemljama. Time su postojali izvanredni stručnjaci za Balkan proučavajući ne samo političke, vjerske i socijalne prilike Balkana i naravno djelatnost svojih velikih suparnika ili protivnika, istoriju naroda, etnografiju, kulturno stanje, običaje i narodnu tradiciju, jezik, mentalitet – jednom riječju cio narodni život.
Djelo Ivana Stepanoviča Jastrebova su stoga dragocjeni istorijski izvori za istorijsku nauku i danas. Njihova vrijednost je prije svega u njihovoj dokumentarnosti, jer potiču iz pera odličnog znalca koji je umio da uoči fenomene (islamizacija, poarnaućivanje) i da zabilježi mnogo dragocjenih podataka iz istorije i etnografije, kao što su ostaci spomenika na terenu, razni drugi pisani i usmeni izvori, pjesme, narodni običaji, jezik, kulturni život – uopšte mentalitet i istorijsku svijest srpskog naroda. Veoma su zanimljivi podaci o poarnaućivanju Srba koji su mogli biti dobra osnova za dublje istraživanje ove, nauci nedovoljno istražene pojave. Na području Vasojevića veoma su značajni podaci koje je ostavio o manastiru Svete Trojice na ušću rijeke Komorače u Lim, smještenom u tišini ispod brda Gradac u ataru sela Brezojevice kod Plava i manastir Đurđeve Stupove, davao je pomoć osnovnim školama u Velici i Gusinju, o čemu piše Ilija Vučetić, rođen u Velici, a jedan je od prvih profesora Bogoslovsko učiteljske škole Sveti Kiril i Metodij u Prizrenu, gdje je školovan jedan broj vasojevićkih sveštenika i učitelja.
Vučetić piše da je Jastrebov Srbima ulivao duh odvažnosti i samopregorenja. Vučetić je o tome objavio opširni rad 1883. godine. Iz toga rada se vidi da je Jastrebov svojim ukupnim djelovanjem i radom u Staroj Srbiji i današnjoj istočnoj Crnoj Gori, kako svakodnevnom diplomatskom aktivnošću na zaštiti Srba i pravoslavlja i jačanju njihovog prosvjetnog i duhovnog života, tako i svojim dragocjenim knjigama, koje danas predstavljaju sjajnu riznicu građe za proučavanje stare Srbije i Crne Gore. Jastrebov je poslužio i boljem međusobnom razumijevanju i uzajamnom poznavanju srpske i ruske kulturne sredine.
Aleksandar Bašmakov je u septembru 1908. proputovao Sjevernu Albaniju, plavo-gusinjski kraj, posjetio manastir Svete Trojice u Brezojevicama, gusinjsku crkvu i Veliku, a potom Pećku Patrijaršiju, Dečane i Prizren. Njegov zadatak je bio da raščisti kolike su mogućnosti bile za izgradnju željezničke pruge koja bi povezivala Srbiju sa Jadranskim morem. Bašmakov piše da je Projekat ovog za sve Srpstvo spasonosnog izlaza na more bio predmet žive rasprave u ruskoj štampi i krugovima koji se zanimaju za Slovenstvo počev od 1904. godine pa nadalje, a nastao je kao prirodni otpor grofa Erentala koji je namjeravao da izgradi austrijsku prugu preko Sandžaka sa ciljem, razumije se da konačno razdvoji Srbiju i Crnu Goru austrijskom okupacijom Crne Gore i Stare Srbije.
Projekat Jadranske pruge postao je predmet opšte pažnje cijele Evrope. Rodilo se nekoliko njenih paralelnih varijanti. Kako to obično biva u takvim slučajevima, međunarodna diplomatija i visoki finansijski krugovi počeli su da traže formulu s nekakvim srednjim rješenjem, rezultantom svih sila i interesa, očevidno nepomirljivih. Ali valja imati u vidu da ukoliko se više ova formula dograđivala, utoliko su više zaboravljani i zataškavani interesi slovenskih naroda.
Kao Rus, koji bezuslovno drži da je u sličnim slučajevima zaštita slovenskih interesa u isto vrijeme sprovođenje interesa i njegove zemlje, odlučio je da proučava ovo pitanje na licu mjesta i učini sve što jedan publicista i misleći čovjek može učiniti da zaštiti u ovoj stvari svete interese Slovenstva, i u njemu Srpstva koje strada.
Bašmakov poručuje da Srpsko pleme drugog puta u život nema i neće ga naći osim puta oslobođenja i ujedinjenja onih šest miliona svojih srodnika koji trpe jaram neprijatelja.
Sveta je dužnost svakoga slovenskog pisca koji je izbliže vidio surovi prizor jednog hrišćanskog naroda koji odlazi u grob, predatog na sistematski odstrel Albancima. Kad taj pisac ima još i rijetku sreću da zna pisati na jeziku zapadnjaka, koji dižu da su zaljubljenici progresa i liberalizma, sveta je njegova dužnost, da makar surovom istinom svoga kazivanja doprinese da se iskorijene naopake ideje, naopake i kad su odjevene u prefinjenu književnu formu pod perom romanopisaca u modi.
Oslobođenje Srba u sjevernoj Albaniji i Staroj Srbiji pitanje je zrelo za rješavanje u svoj svojoj golotinji i postavlja se često bez ikakvih sumnji. Ono traži jednoglasnost civilizovanog svijeta. Dok god ga evropski političari ne oglase za svetu obavezu svih koji pretenduju na kulturi, ne mogu bez gorke ironije slušati gromke fraze o slobodi i progresu , piše Aleksandar Bašmakov u knjizi Preko Crne Gore u zemlju Gega.
Za pozitivno djelovanje ruskih naučnika i diplomata u zaštiti srpskog naroda ne samo u Vasojevićima nego i šire, kao i opisu prelijepe Dečanske saborne crkve, koja je, uzgred rečeno, opisana od strane mnogih stranih putopisaca ima i ruski konzul i čuveni slavista Giljfsrding. On je u sklopu proučavanja manastira Dečani proučavao manastir Svete Trojice u Brezojevicama kod Plava, posebno preko paroha Dmitra Popovića iz manastira Svete Trojice, interesovao se za manastir Đurđeve stupove u Beranama, a kao diplomata, ruski konzul i čuveni slavista štitio je interese srpskog naroda u Velici, Šekularu, Polimlju i Velici, o čemu podatke sretamo u djelima velikog naučnika i istraživača naše prošlosti akademika Miomira Dašića.
Kao građevinski inženjer i izvođač radova na probijanju trase puta Murina-Peć preko Čakora (1923-1925) zapažen je kao stručnjak i čovjek omiljen kod naroda Ivan Jegorovič Sukurenkov, koji je osim izvođenja radova na putu Murina-Peć, projektovao i izgradio most na Limu u Murini, na mjestu starog drvenog mosta poznatog u narodu i publicistici kao Đolev most po imenu njegovog graditelja, prvog plemenskog kapetana u Polimlju, proslavljenog ratnika Đola Radunovog Labana. Ivan Jegorovič Sukurenkov je proučio sliv Lima i sliv Plavskog jezera, od Gusinja do ulaska u klisuru Sućeska kod Andrijevice. Mjerio je vodostaj Lima i njegovih pritoka u oktobru 1921. (kada je vodostaj najmanji) i u maju 1922. (kada je vodostaj najveći) s obzirom na topljenje snijega i proljećne kiše, kako bi noseći djelovi konstrukcije mosta izdržali i najveći priliv vode, jer je imao u vidu poplave, 1896. kada je Lim imao najveću snagu i količinu vode u svom koritu i ogromne štete od izvora do ušća u Drinu.
Imajući u vidu dobročinstva Rusa, kako u naučnom, tako i u diplomatskom i vojnom pogledu, zauzimanju Rusa kod velikih sila u sudbinskim trenucima borbe za oslobođenje od Turaka, Austrougara i drugih okupatora Vasojevići su primili u svojoj sredini ruske emigrante koji su bježali od boljševika poslije Oktobarske revolucije. Razumjeli su njihove teškoće i u granicama svojih mogućnosti pomagali da lakše prebrode sve teškoće koje im je nametao život u tuđoj sredini i izbjegličkoj samoći i tuzi.
Većina od njih je radila i sopstvenim radom zarađivala za golo održavanje života. Većina njih je radila u prosvjeti, jer oslobođenjem Berana u Prvom balkanskom ratu, 16. oktobra 1912. godine i priključenjem novooslobođenih krajeva crnogorskoj državi stvoreni su povoljni društveno-politički i ekonomski uslovi za osnivanje prve srednje škole u Vasojevićima. Formalno, Niža četvororazredna gimnazija u Beranama otvorena je na sjednici Vlade Kraljevine Crne Gore od 8. novembra 1913. godine, a nastavnici postavljeni ukazima od 24. novembra, a zvanično otvaranje objavljeno u službenom organu Glas Crnogorca br. 59, od 21. decembra 1913. godine.
Gimnazija je imala tri perioda svoga rada i djelovanja, u tri potpuno odvojena državno-prosvjetna sistema.
- Prvi, od svog osnivanja pod vlašću Kraljevine Crne Gore, od vremena osnivanja do početka 1916., kada je Crna Gora kapitulirala pred najezdom Austrougarske okupatorske armade.
- Drugi period je nastao poslije oslobođenja od Austrougarske, ujedinjenja Crne Gore i Srbije, odnosno stvaranja države SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije od marta 1919. do aprila 1941. godine, kada je stekla renome značajne obrazovne institucije, bilo u prosvjetno-pedagoškom, bilo u slobodarsko-patriotskom duhu vaspitanja mladih generacija uz poštovanje tradicije, običajnih normi i kodeksa moralnih tradicija i vrijednosti Vasojevića i ostalih krajeva Crne Gore.
- Treći period je od maja 1941. do 30. septembra 1943. godine pod italijanskom okupacijom.
Administrativno je gimnazija pokrivala područje četiri okruga Berana, Andrijevice, Kolašina i Bijelog Polja.
Zauzimanjem dr Pavla Čubrovića, korišćenjem njegovih prijateljskih i političkih veza, pri gimnaziji 1919. godine formirano je pedagoško odjeljenje pretvoreno 1925. godine u Učiteljsku školu koja je prestala sa radom 1929. godine.
Prema građi Ministarstva trgovine i industrije Kraljevine Jugoslavije, kao i njenog inspektorata sa sjedištem u Skoplju, u Beranama je od 1919. do 1930. godine radila zanatsko-trgovačka škola, kao večernja škola za stručno osposobljavanje i obrazovanje učenika u zanatstvu i trgovini. Škola je bila trorazredna. U školi su predavali nastavnici i profesori iz Gimnazije i Učiteljske škole.
U periodu od 1923. do 1927. godine u Beranama je radila Ženska zanatska škola a u nekim dokumentima se nalazi i naziv Ženska radnička škola, a tridesetih godina 20. vijeka radila je u Beranama Pletarska škola koja se u arhivskoj građi nalazi pod dva imena: 1931. godine na njenim dokumentima stoji štambilj sa nazivom Državna pletarsko-zanatska škola, a od početka 1935. godine Državna muška zanatska škola. (U Arhivu Jugoslavije građa Pletarske škole nosi signaturu 65-1744-2833, a građa Muške zanatske škole signaturu 65-1651-2704). Milić Petrović iz Arhiva Srbije kazao nam je da prilikom rada na proučavanju građe za razvoj školstva u Crnoj Gori stekao utisak da nije uočena povezanost ove dvije škole. To isto misli i dr Zdravko Deletić.
U svim tim školama, nekoj manje, nekoj više, predavao je jedan broj Rusa od kojih su neki bili stručni, dobri znalci predmeta koje su predavali. Neki su organizovali i vannastavni rad u školi što ima poseban značaj, jer su učenici znatan dio dana provodili u školi, dok je pri Učiteljskoj školi održavano više kurseva za doškolovanje učitelja i zainteresovanih građana.
I ako region Vasojevića ima dugu tradiciju školovanja slobodno se može reći da su ruski emigranti dali dostojan doprinos razvoju školstva, pedagoške misli, ali i umjetnosti, (muzike, slikarstva, vajarstva, umjetničke fotografije i sl.) sporta, ali i naučno-istraživačkog rada bez obzira što neki istraživači i publicisti smatraju da se u svome radu u Beranama nijesu proslavili. To se može reći za pojedince, ali za sve, koji su predavali u beranskim osnovnim i srednjim školama u cjelini, ne! Naprotiv, dobar dio njih je iza sebe ostavio značajne rezultate ne samo u ličnom radu, nego i u ukupnim radnim rezultatima institucija vaspitno-obrazovnog sistema u Vasojevićima, ali i u Crnoj Gori.
Za Ruse koji su dali dostojan naučni doprinos proučavanju prošlosti Vasojevića i Crne Gore posmatranu iz više različitih uglova i naučnih disciplina i oblasti koristili smo naučnu i stručnu literaturu, arhivsku građu i izvore.
Koristeći knjigu Zorana M. Zečevića Beranska gimnazija 1913. do 1943, knjigu Zdravka Deletića Učiteljska škola u Ivangradu, njegove radove objavljene u časopisu Tokovi koji izlazi u Beranama, bilješke Nikolaja Aleksejeva, predmetnog učitelja vještina u gimnaziji i poslovođe 1927-1929, te drugu arhivsku građu i knjige o razvoju školstva i monografiju škola (gimnazija i drugih) upotpunio sam svoje znanje o značaju i doprinosu ruskih emigranata u razvoju školstva u Beranama kroz rad Gimnazije, pedagoškog odjeljenja u Gimnaziji i Učiteljskoj školi u Beranama, ali i njihov doprinos u radu drugih srednjih škola i gimnazija u Crnoj Gori i šire.
Početkom tridesetih godina u Berane su počeli da pristižu Rusi. To su bili politički emigranti, većinom visoki intelektualci, profesori, inžinjeri, oficiri, tehničari.
Jedan dio oficira Carske vojske Bjelogardejaca, ljekari. Njihov dolazak i prijem na službi u gimnaziji, njenom Pedagoškom odjeljenju, od 1925. godine, Učiteljskoj školi ublažio je problem nedostatka nastavnog kadra.
Svojom širinom obrazovanju, stručnim kvalifikacijama i opštom kulturom podigli su nivo nastave, a kroz vannastavne i aktivnosti različitih sadržaja: muzičkog, likovnog, sportskog i tehničkog stvaralaštva, doprinijeli ukupnom društvenom i kulturnom razvoju gimnazije i varoši.
Prema podacima Zorana M. Zečevića većina ruskih emigranata primila je državljanstvo Kraljevine Jugoslavije čime su pravno bili izjednačeni sa domaćim državljanima. Neki emigranti – nastavnici u gimnaziji nijesu prihvatili državljanstvo kraljevine Jugoslavije nadajući se ponovnom povratku u domovinu. Na žalost imali su nepovoljniji status, nijesu ostvarili pravo na državnu penziju i ostale beneficije. Prosvjetnu službu zasnivali su po osnovu zaključivanja godišnjeg ugovora (kontraaktuelni nastavnici). Prvi postavljeni Rus bio je Aleksandar Križanovski. Dokumenta Gimnazije međuratnog perioda pominju na službi dvadeset dva nastavnika ruskog državljanstva, među kojima je bilo i nekoliko Poljaka.
Kao ljekar u Beranama i beranskim školama, odnosno školski ljekar radio je dr Evgenije Ošmjanski u periodu od 1935. do 1938. godine.
Muravjov Aleksija Nikola, profesor, radio kao profesor Beranske gimnazije, gdje je počeo rad 27. novembra 1933. godine i ostao na radu u gimnaziji četiri godine. U vannastavnom programu se bavio naučno-istraživačkim radom prikupljanjem fosila flore i faune okoline. Objavio je na ruskom jeziku stručni rad pod nazivom Za upoznavanje vegetacije i flore u slivu rijeke Drine, od rijeke Pive do rijeke Lima.
Na nacionalno-prosvjetni rad, stvaralaštvo u nauci i kulturnim djelatnostima i doprinos u raznim društvenim aktivnostima, učešće u ratovima, odlikovani su profesori (Rusi) državne gimnazije u Beranama Aljtov Vasilije, Kravčenko Aleksije i Krastiljevski Leonid. Aljtov Vasilije i Kravčenko Aleksije učestvovali su u ratovima koji su vođeni u Vasojevićima, Crnoj Gori i Balkanu uopšte.
Ljevičarsko-komunistički orijentisani nastavnici su bili doktor Laudanski Valentin, Šop Trajanov Todor i Gabrovšek Ludvik.
- Aleksejev Zagorka (stradala je u vazdušnom bombardovanju 1944. g.),
- Aljtov Vasilije (strijeljaju ga partizani 1945. g.),
- Muravljov Nikola, profesor (strijeljaju ga partizani 1945. g.),
- Černovoljski Aleksandar, profesor, strijeljaju ga partizani 1945. g.)
Na osnovu istraživanja došao sam do zaključka da je kralj Aleksandar Karađorđević prihvatio ruske emigrante koji su poslije pobjede Oktobarske revolucije izbjegli u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevinu Jugoslaviju. Ko je od njih želio primio je državljanstvo Kraljevine SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije, omogućio im je da rade u raznim krajevima Kraljevine pa i u Beranama i Vasojevićima.
Oni su svojim radom pokazali da su dostojni pažnje i poštovanja i dali maksimum svoga stručnog znanja i požrtvovanog rada da opravdaju ukazano povjerenje i poštovanje od strane kraljevskih vlasti i institucija.
Ovom studijom želimo da bar za dogledno vrijeme sačuvamo uspomenu na njihov boravak u Vasojevićima i Beranama i zahvalimo na njihovom stručnom i korektnom radu i visoko-moralnom ponašanju većine, ako ne i svih njih koji su boravili i radili u Vasojevićima.
SKINI APLIKACIJU
.png)
