BEOGRAĐANI nisu oduvek živeli samo u BEOGRADU, o čemu svedoči skriveno blago Istanbula

Prema istoriji Carigrad je nekada bio grad Beograđana u koji su došli kada ih je Sulejman preselio osvojivši Beograd 1521. godine, o čemu svedoči tek poneka pravoslavna crkva, među kojima je Crkva Bogorodice Belgradkapi u Istanbulu.

Decenijama Crkva Bogorodice Belgradkapi u Istanbulu nije bila tema čak ni u stručnim krugovima, dok je na ovogodišnjem simpozijumu "Niš i Vizantija" nije oživeo istoričar umetnosti Vladimir Božinović. 

U javnosti, pa čak i u naučnim krugovima, malo se zna i retko govori o Crkvi Bogorodice Belgradkapi, koja se nalazi u blizini Beogradske kapije. Slučajni prolaznik teško da bi pomislio da je niska kamena kuća, bez kupole i zvonika, opasana ogradom zapravo pravoslavna crkva iz 19. veka. Turista koji bi poželeo da je obiđe, prethodno bi morao da se najavi starešini, jer su u Vaseljenskoj patrijaršiji na oprezu još od Istanbulskog pogroma. Naime, kada se 1955. godine tamošnja grčka zajednica našla pod udarom turske rulje izgoreo je ikonostas, ikone i sve relikvije. Obnavljana je narednih desetak godina.

- Ova crkva nije bila tema među našim istraživačima poslednjih 70 godina. Istražujući život Beograđana u Carigradu, krajem 19. veka pažnju joj je prvo posvetio istoričar i diplomata Stojan Novaković. Sredinom 20. veka bila je predmet interesovanja arhitekte Aleksandra Deroka, koji je tragao za srednjovekovnim ikonama. Posle toga crkva Bogorodice Belgradkapi nije bila tema domaćih istraživača - objašnjava Vladimir Božinović, istoričar umetnosti.

Šta je bilo sa porodicama koje su posle pada Beograda preseljene u Carigrad, da li su asimilovane ili su se vratile u svoju zemlju po oslobođenju, istraživači ne znaju. Njihovu pažnju uglavnom je zaokupilo pitanje da li su sa sobom doneli ikone i relikvije iz Beogradske mitropolije i šta je od toga smešteno baš u ovoj crkvi.

- Novaković je razmišljao o tome da li su tu ikone iz Beogradske mitropolije koje datiraju iz srednjeg veka. Ali pošto je uočio da je na njima napisana 1539. godina, verovao je da je taj natpis naknadno dodat. Verovatno je zbog toga Deroko kasnije posetio ovaj lokalitet, ali nije uspeo da ih na osnovu stilskih osobenosti smesti u raniji period. Ako su ikone prenete iz Beograda u Carigrad 1521, nije jasno zašto su nove oslikane već nekoliko decenija kasnije. Tu se nalazi sa terena ne poklapaju sa predanjem. Pitanje je da li ćemo ikada saznati istinu - priča Božinović.

Ono što se o ovoj crkvi sa velikom sigurnošću može tvrditi jeste da je ona delo grčkog arhitekte Hadži Nikolasa, kao i da je većina radnika koja je učestvovala u izgradnji crkve istog porekla.

Pojedini turski istraživači smatrali su da je ktitor ove crkve iz Beograda, a kao dokaz za te tvrdnje navodili ćirilični natpis na slovenskom jeziku koji se nalazi na zidinama crkve. Prema Božinoviću, reč je o pogrešnom tumačenju.

- Zapravo, taj natpis je isklesao slovenski majstor poreklom iz sela Vrben kod Debra u Makedoniji. U natpisu stoji, u nešto slobodnijem prevodu, da je "krst u kamenu isklesao majstor Siljan iz sela Vrben februara 1837. godine". Debar je bio jedan od poznatih umetničkih centara na Balkanu, pa zato i ne čudi što je bio angažovan da ukrašava crkve u Carigradu. To otkriće menja perspektivu ranijih istraživanja i ne može se povući nikakva veza sa srpskim ktitorima - ističe on.

Kako je unutrašnjost Crkve Bogorodice Belgradkapi prvobitno izgledala, današnji naučnici imaju prilike da vide zahvaljujući Deroku, koji ju je posetio dve godine pre nego što će njen enterijer izgoreti u Istanbulskom pogromu i tom prilikom fotografisao tamošnje ikone.

Šta ova crkva govori o životu Beograđana u Istanbulu? Božinović, koji je inače doktorant Univerziteta u Istanbulu, kaže da je interesantno pitanje zašto je deo Beograđana naseljen baš unutar gradskih zidina.

- Naročito kada se ima na umu da je jedna druga grupa živela u Beogradskoj šumi. Ono je bilo poznato po jezerima pijaće vode koja se akvaduktima dovodila do centra grada, pa se smatra da su ti stanovnici radili na održavanju vodovoda. Zasigurno su se i Beograđani, nastanjeni između zidina, bavili nekim zanatom. Teško je tačno reći kojim, ali na osnovu obližnjih spomenika koji svedoče o tom vremenu, možemo pretpostaviti da je reč o proizvodnji kože - pojašnjava on.

(Glas javnosti/Politika)

SKINI APLIKACIJU