O. Gojko Perović o Srpskoj pravoslavnoj crkvi i njenom identitetu

Trenutno se po društvenim mrežama šire klevete i ubacuje smutnja prema sveštenstvu SPC u Crnoj Gori, a najviše i najžešće prema onima koji su najviše javno eksponirani. Ovih dana je u tom smislu najviše obrađivana izjava rektora Cetinjske bogoslovije u vezi nacionalnog naziva savremenih pomesnih crkava u Pravoslavlju.

Na nedavnoj javnoj tribini „Religija, filosofija i nauka u 21. vijeku“ održanoj u podgoričkom Pi-Ar centru 12. juna, odgovarajući na pitnje iz publike u vezi nacionalnih podela u Pravoslavnoj Crkvi, o. Gojko je, između ostalog, rekao:

- Srpska pravoslavna crkva nije najprimjereniji naziv za jednu pravoslavnu crkvu, kao što nije ni ruska, ni bugarska. Ali nije na političarima da rješavaju kako da prevaziđemo te nacionalne nazive i kako ćemo doći do naziva i konstitucije crkve koja nas neće nacionalno opterećivati.-.

Istom prilikom, rektor bogoslovije je dodao da taj isti naziv jeste i legitiman i legalan i da SPC danas u Crnoj Gori predstavlja jedinu kanonsku Crkvu. Svakome ko čuje snimak onog što je o. Gojko tom prilikom rekao biće jasne dvije stvari:

– Nije bilo reči o nekom naročitom problemu sa imenom SPC, nego je načelno govoreno o nacionalnim nazivima svih pravoslavnih crkava, i o problemu unutrašnjeg ne-jedinstva pravoslavnih, po tom pitanju.
– Nije bilo riječi o tome da nekome DANAS pada na pamet da menja ima SPC! Naprotiv – naglašeni su razlozi zbog kojih Crkva pruža otpor državnom nastojanju da promeni i ime i strukturu Crkve u Crnoj Gori.
Međutim, sve je to uzalud. Službenici državne bezbednosti rade punom parom, i od ove rečenice, očigledno istrgnute iz konteksta, prave ”otkriće” nekakve izdaje i sumnjivog djelovanja sveštenika. I to baš onog sveštenika koji sve što ima priča javno i bez uvijanja. Sveštenika koji je u svojim javnim nastupima jasno iskazao svoj stav, kako vidi Crkvu u Crnoj Gori, njen sadašnji identitet i njenu istoriju.

Evo nekih podsjećanja na njegove istupe.

Oktobar 2019.
1. Jesmo li mi protivnici ili mrzitelji Crne Gore, ako negiramo potrebu da Crkva na njenoj teritoriji ima autokefalnost, ili ako dovodimo u pitanje validnost i kanoničnost one ”autokefalnosti” koja je upisana u Ustavu Kraljevine Crne Gore iz 1905. g?

Niti se 1918.g. IKO od sveštenstva i vernog naroda među Crnogorcima, pobunio protiv crkvenog ujedinjenja, niti danas IKO od sveštenika i vjernog naroda traži (zahteva) izdvajanje Crkve u Crnoj Gori iz okrilja Pećke Patrijaršije. Tačka.

Ja imam puno poznanika i prijatelja koji bi rado promijenili mnoge stvari u crkvenom životu (nekome se ne sviđaju neke zastave, drugi ne vole neke pjesme, treći bi mijenjali boju krova na hramovima, četvrti bi voljeli da se malo više potenciraju neke teme na uštrb drugih, peti da se smanji post, šesti da se produži….itd.), ali neki jasan stav do nivoa zahteva, ili uopšte svest o tome šta bi takvo izdvajanje donelo (a šta oduzelo) Crkvi u Crnoj Gori, ja još niti čuh, niti videh….među sveštenstvom i vjernicima. A znamo se više svi.

Da bi neka crkvena oblast uopšte pretendovala da ima sopstvenu samostalnost (ili potpunu autokefalnost, ako ćemo današnjom terminologijom) prema bitnim kanonima vaseljenskih sabora (Prvog, 4. pravilo i Sedmog, 3.pravilo) ona mora imati najmanje tri episkopa – koji bi bili u stanju da rukopolože nekog četvrtog, novog episkopa, ili da sami sebi izaberu poglavara. (Pomenuta Apostolska pravila govore o dvojici ili trojici episkopa).

Zato, i pored obilne politizacije ove teme, moramo imati isključivo kanonsko rasuđivanje da je Žička (Pećka) arhiepiskopija (a od 1766. do 1918.g. Karlovačka mitropolija) uvjek imala tu sposobnost. Crkva u Crnoj Gori (kao vjekovni sastavni dio Pećke arhiepiskopije i patrijaršije), niti je imala taj broj episkopa (sve do 1912.g) niti su postojeći episkopi pokazivali interesovanje da se odreknu sopstvenog svetosavskog nasljeđa i titule ”egzarha pećkog trona”.

Prvi i jedini, da ga tako nazovemo – ”treći episkop” te crkvene oblasti bio je dr Gavrilo Dožić koji je upravo ponio titulu pećkog mitropolita! Zanimljivo, eto i u tome se pokazalo, da Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori nema bez Peći. A da ne govorimo o tome da je upravo taj mitropolit Gavrilo bio jedan od vođa (uz dvojicu starijih arhijereja Crkve u Kraljevini CG) crkveno-narodnog pokreta ujedinjenja crnogorske crkvene oblasti u širu crkvenu zajednicu.

On je to bio do te mere – da je kasnije postao najprije mitropolit Crnogorsko-primorski SPC, a potom i srpski patrijarh! Insistiranje na statutu Sinoda Crkve u Kraljevini, nasuprot jasno izraženoj volji sve trojice epsikopa te Crkve, i sveg sveštenstva, i cijelog naroda – jeste uprvo suvoparno i necrkveno rezonovanje. Jer recimo 99. i 118. pravilo čuvenog Kartaginskog sabora, ističu narodnu volju kao presudnu u takvim graničnim i prelomin situacijama. -Ako posle smrti svog epsikopa, narod nije htio imati svoga episkopa, nego je zaželio pridružiti se oblasti drugog nekog episkopa, ovo mu se ne mora zabraniti-!

A stvar je još očiglednija kada su u pitanju sudske instance neke samostalne crkve (bez kojih opet, nema govora o punoj autokefalnosti). Crkveni kanoni Prvog, Drugog i Četvrtog vaseljenskih sabora propisuju četiri ili više episkopa kao minimalan broj da bi se moglo eventualno suditi jednom episkopu, ako dođe do toga.

Znam da će se neki ljudi zapitati zar sve ove stvari nije znao episkop dr Nikodim Milaš, čuveni crkveni pravnik, kada je pisao ustave za ”Sv Sinod” i za ”pravoslavne konzistorije” u Kraljevini Crnoj Gori (u kojima Crkvu u Crnoj Gori naziva ”autokefalnom”) i onda kada je u jednom drugom svom djelu ”Pravoslavno crkveno pravo” ponovio taj isti stav?

Neka mi se ne zamjeri ako se prisjetim jedne polemike dva saradnika i naučnika Dimitrija Ruvarca i Nikodima Milaša u vezi opravdanosti proglašenja ”srpske patrijaršije” u Sremskim Karlovcima 1848.g.? Ne zna se ko je veći i plodniji naučnik od njih dvojice, ali su se po ovom pitanju razilazili. U toj međusobnoj prepisci, dr Nikodim Milaš, na jednom mestu priznaje da je njemu bila nepoznata gramata kojom je 1710.g. pećki patrijarh Kalinik dao autonomiju Karlovačkoj ( Krušedolskoj ) mitropoliji. A danas, o toj važnoj gramati, uče srednjoškolci u bogoslovijama.

Ovo verovatno nije jedini dokaz protiv Milaševe ”nepogrešivosti” kad je u pitanju njegovo sagledavanje istorije Balkana i svih njenih detalja. Jer, jedno je poznavati i tumačiti kanone, pa i istoriju Crkve na području Habzburške monarhije, gdje je živio i djelovao, i imao pristupe arhivama dr Nikodim Milaš, – a nešto sasvim drugo biti poznavalac savremenih crkvenih prilika izvan države u kojoj živi. O tome bjelodano svjedoči i Milaševo pozivanje na atinsku Sintagmu kao izvor stava o ”autokefalnosti crkve u CG”. Pročitate li pažljivo navod o autokefalnosti u toj Sintagmi iz 1855.g., vidjećete da se njeni autori ograđuju od pomenutog stava i pozivaju se na Crkvu u Rusiji. Opet, zanimljivo je da se u tom iskazu kao poglavar te ”autokefalne” crkve pominje vladika Petar Patrović – ne znamo tačno koji od dvojice Njegoša – i da mu se navodi titula ”egzarh pećkog trona”. Verujem da su očigledno nedovoljno informisani autori ovog spisa mogli da nagađaju oko kanonsko-pravnog statusa Crkve u Crnoj Gori, ali otkud njima ”egzarh pećkog trona” vezan za Petra Patrovića, ako ovu titulu zbilja nijesu nosili Sveti Petar Cetinjski ili Petar Drugi Petrović Njegoš?

A ako iko zna da naša Crkva u Crnoj Gori nije imala kapaciteta za ”autokefalnost” – to su Rusi. Oni su nam rukopolagali kandidate za vladike. Oni su davali blagoslove za plan i program bogoslovije na Cetinju, i novac za rad – kako te škole, tako i tzv. Djevojačkog instituta. Visoko teološko obrazovanje, kod njih su sticali naši klirici. Oni su štampali naše crkvene knjige…

Krug se, očigledno zatvara, pred nepobitnom činjenicom da je episkop Nikodim Milaš i ustvrdio i pravno uobličio a samim tim i razglasio ”autokefalnost” Cetinjske mitropolije, uprkos njenoj krajnjoj atipičnosti. Zašto? Kako bi Njegoš rekao ”Ne hće Srbin izdati Srbina”.

I Nikodim Milaš, i kralj Nikola i Mitrofan Ban, pored svoje konfesionalne pravoslavne pripadnosti, bili su zaokupljeni jednom istom nacionalnom idejom srpskog ujedinjenja i oslobođenja. Nije bilo osnova da Srbin Milaš, u eri nacional-romantizma, njemu savremnu Crnu Goru vidi i doživi drugačije do kao jednu od dve srpske kraljevine (kako je to decidno i jasno imenovao i sami crnogorski gospodar).

U tom kontekstu, on se nije nalazio u svojstvu inspektora koji ”sve zna” i koji ne bi htio da odobri ili da verifikuje nešto što nema puni kapacitet, – nego je pre bio u ulozi ”starijeg brata” koji, baš zato što ”sve zna” (ili ”vidi dosta”) – žmuri na jedno oko ili gleda kroz prste, da bi mlađem pomogao da se uzdigne i stane na noge. Ja bar to tako vidim.

2. Hoće li Vas sada neko optužiti za srpski nacionalizam, i za ”nametanje srpstva” – Crnogorcima?

Ja uopšte ne govorim o savremenom nacionalnom osećaju kod bilo koga od čitalaca ovog teksta. Niti danas Crkva postavlja pitanje nečijeg nacionalnog opredjeljenja, kao uslov pripadnosti Crkvi. Niti je meni, ili bilo kom svešteniku SPC cilj i namjera da modifikujem nečiji nacionalni identitet. Ovo je Crkva svih, a njeno zvanično ime ne znači da su svi njeni vjernici Srbi. Kao što ni ime države Crne Gore ne znači da su svi njeni građani Crnogorci po naciji. Ili sam nešto propustio?

Ovo u vezi episkopa Nikodima Milaša je samo osvrt na činjenice prošlosti iz kojih svak može da izvuče svoj zaključak. Neko će naći razloga da se poistovjeti sa tim činjenicama, a neko će ih osuditi i svoj identitet graditi suprotno od njih.

Episkop Dalamatinski dr Nikodim Milaš, mitropolit Cetinjski Mitrofan Ban i kralj Crne Gore Nikola Petrović bili su Srbi, i to oni ”veliki” – u smislu njihovog nacionalnog rada i angažovanja.

A s obzirom da oni deluju u epohi izraženog nacional-romantizma, slobodan sam da protumačim da je taj njihov osjećaj bio jaka pokretačka snaga svih njihovih djela (pa pogledajte samo spise koje su oni ostavili za sobom i sve će vam biti jasno . Otuda zaključujem da je i ovaj poduhvat u vezi crkevnih ustava u Crnoj Gori bio vođen više time nego brigom o kanonima. Ponavljam, Nikodim je u Crnoj Gori gost, nije upoznat sa svim detaljima i nijansama naše crkvene realnosti. A hoće da pomogne, da se nađe Nikoli pri ruci – što se kaže.

Ovome treba dodati da je on, pre postavljenja za episkopa Dalmatinskog (i prije pisanja crkvenih ustava za Crnu Goru), jedno vrijeme boravio u Srbiji i čak je tamo kratko bio izabran za rektora Beogradske bogoslovije. Otuda je bukvalno, na pravdi Boga, proteran zbog spletki i nepoverenja nekih ljudi, pod optužbama da je došao ”da širi uniju i papski uticaj” u Srbiju. Zbilja paradoksalno, – jer nema većeg ni plodonosnijeg borca protiv unije i pokatoličenja Srba u Dalmaciji, od njega. To ga je teško pogodilo, i kao pravoslavca i kao Srbina, i više nikad nije hteo tamo da se vrati, iako su ga kasnije zvali da bude Beogradski mitropolit.

Ja bih u tom svetlu posmatrao sve ovo. Njemu je Crna Gora, kao država sa tada izraženom srpskom nacionalnom ideologijom, bila onaj pokretač tzv. Pijemont budućeg svesrpskog ujedinjenja. I zato mu nije bio problem da malo doda, da uljepša stvari – kako bi se prilike u toj zemlji administrativno uredile. Nije na odmet pomenuti i ono o čemu piše dr Lj. D. Jakšić da ovih ”ustava za sinod i konzistorije” u CG, nema na obimnom i detaljnom spisku autorskih djela Nikodima Milaša koje je on, pred kraj života, sam sačinio. Možda je prosto zaboravio da navede, a možda je smatrao da to i nijesu bila djela koja najbolje reprezentuju njegov naučni renome.

Mart 2019.
Pa dobro sad, kako se razabrati u tom istorijskom klupku? Izgleda da se od 1453, pa do 20.vijeka, sve odluke carigradskog patrijarha, manje-više tiču sultanovog uticaja. Nekad je taj uticaj bio protiv srpske crkvene samostalnosti, a nekad u njenu korist. Gdje je tu Božiji blagoslov?

– E tu treba biti oprezan. Vrlo oprezan. Sultanov uticaj ne treba izjednačiti sa odsustvom blagoslova! To – nikakao! Carigradski patrijarh sve vrijeme ima Božiji blagoslov da ”bude prvi među jednakim”, da okuplja druge patrijarhe da pomaže druge crkve. A sa druge strane i sultan je Božiji stvor.

Može Bog i njega usmjeriti, pa i nadahnuti da učini nešto što će pomoći patrijarhu. Kao što je nakada u Starom Zavjetu, nadahnuo Bog neznabožačkog cara Kira, vladara Persije, da izda ukaz o obnovi Solomonovog hrama ( a takvih je prmjera bezbroj ), tako i islamski vladar i okupator, po promislu Božjem, može uticati i na neke pozitivne odluke, korisne za Crkvu.
A ako me pitate kako ja razlikujem – koji je sultanov uticaj ispravan, onaj iz 1531. ili onaj iz 1557. – reći ću vam, vrlo prosto: ja sam iz Crne Gore i za mene nema dileme, da je obnova Pećke patrijaršije pozitivan čin, a njeno ukinuće da je negativan!

Kakave to ima direktne veze sa tim što ste vi iz Crne Gore?

– Ima velike veze. Upravo su tu razlozi moga čuđenja, kako neko iz Crne Gore, ma kojoj opciji da pripada, može da diskvalifikuje samobitnost Pećke patrijaršije? Pitam ja takve – ko je rukopolagao zetske i crnogorske vladike? Pećki patrijarh ili ohridski arhiepsikop?

Kako se neko bori za dobrobit pravoslavlja u Crnoj Gori i za napredak Crkve u Crnoj Gori (ma kako da je shvatao i doživljavao) a da se iz petnih žila trudi da diskredituje onu patrijaršiju koja je hirotonisala sve nama poznate cetinjske mitropolite? Baš su istorija i život Cetinjske mitropolije najbolji dokazi autokefalnosti Pećke patrijaršije. Jer nesu naši crnogorski kandidati za vladike išli u Carigrad ni u Ohrid na hirotoniju – nego u Pećku crkvu. Onu crkvu, za koju Sv. Petar Cetinjski kaže Crnogorcima i Brđanima 1822.g.: ”u koju su patrijari naši stojali, i koju su cari naši ogradili”!

I eto, da ovaj osvrt završim sa našom crnogorskom istorijom. Ne možemo imati dvostruke aršine. Ako smo spremni da sa pravom veličamo otpor Crnogoraca ruskom crkvenom sinodu (iz 1804.), kad su se Rusi o Svetom Petru Cetinjskom izjašnjavali više politički nego crkveno (i u kom otporu se jasno može pročitati vezanost Crnogoraca za Pećku patrijaršiju čak i onda kad je nema, kad je ukinuta), onda moramo i u pismu četiri patrijarha iz 1531. prepoznati isti ”odnos snaga” među ”velikima” i ”malima”, a u delu Mitropolita Pavla iz Smedereva, vidjeti istu onu iskru koju su nosili Crnogorci vekovima, čuvajući Cetinje kao ”jedinu slobodnu svetosavsku stolicu” (kako reče predsjednik kraljevske Vlade Crne Gore Lazar Tomanović, u svom govoru, prilikom proglašenja kraljevine 1910.g.).

(Izvor: In4s)

SKINI APLIKACIJU