Večna istorijska enigma: Da li je otrovan i ubijen prvi i najmoćniji srpski car, Dušan Silni? (62.deo)

Da li je prvi i jedini srpski car Dušan Silni (rođen u Zeti septembra 1308 - umro 20. decembara 1555)  jedan tako stasit i moćan vladar umro od malarije, srčanog udara ili je ubijen?!

To je još uvek nepoznato i verovatno će zauvek ostati enigma?! Istina, ima priča da je bio OTROVAN, ali do današnjih dana, osim pojedinih tekstova u novinama, i beletristici ( pogledati knjigu "Kako su ubijani srpski vladari", izdavač NOVMARK d.o.o, 2014.) i nedokazanih tvrdnji istoričara - dalje od mogućnosti da je otrovan, ništa istorijski i činjenično nije dokazano.

Ono što jeste poznato i što je činjenica je da je Dušan silni bio velika smetnja katoličkoj crkvi, ali i tadašnjoj Vizantiji. Postoji priča, da je Dušan po povratku iz Albanije, na proslavi pobede, dao jednu neopreznu izjavu,da mu je sledeći korak, smirivanje Franjevaca i drugih katolika koji diraju srpsko stanovništvo u Dalmaciji, ali da se sprema da krene i na Carigrad?! Deset dana nakon te izjave on je nenadano preminuo!

Navodno, doživeo je srčani udar. Ali treba imati na umu da je Dušan bio atleta, da ne postoje bilo kakvi dokazi, niti kakav papir, koji bi ukazivao na pogoršano zdravstveno stanje cara!

 

Olovo u kostima cara Dušana

Prema vizantijskim izvorima, car Dušan je umro od malarije, ali te tvrdnje su protivureče nalazima srpskih istoričara da je smrt nastupila "iznenada", na prečac", "naglo", "naprasno"... Sumnja da je car Dušan otrovan, dobila je delimičnu potvrdu u analizama kostiju prilikom polaganja njegovih mošti u crkvu Svetog Marka 1968. Na beogradskom Prirodno-matematičkom fakultetu, odnosno Fizičko-hemijskom zavodu, tada je utvrđeno prisustvo olova u kostima cara Dušana, a česti sastojak otrova u srednjem veku bilo je upravo olovo.

Ali, ni ove tvrdnje nije moguće pouzdano dokazati, jer olovo iz kostiju ne mora da potiče direktno od otrova, već možda i od elemenata koji su iz Trepče, dopremani za gradnju manastira Svetih arhanđela...

Ni mesto smrti cara Dušana nije pouzdano utvrđeno Istoričari pominju grad Đevol, a u opticaju je i grad Diampoli, u Trakiji, dok neki letopisci navode da je Dušan umro u mestu Dijavolo poti (Đavolska reka).

Većina se pak slaže da je Dušana smrt zatekla na istoku carstva, u pohodu na Carigrad.

 

 **********

Kralj Milutin (l282-1321), najdugovečniji vladar srednjovekovne Srbije, sigurno je, uz svog unuka Dušana Silnog, i najznačajniji državnik među Nemanjićima. Posle punih 39 godina vladavine, umro je na prestolu, u dubokoj starosti, pa je i po tome izuzetak u srpskoj vladarskoj lozi...

Oborivši sa prestola brata Dragutina, Milutin se ubrzo pokazao kao srčan i odvažan vladar. Najpre je zaustavio pohode Vizantije na Srbiju, a potom krenuo u protivnapad. Ostvario je dubok prodor u Makedoniju, da bi nešto kasnije proširio granice Srbije do same Svete gore i izbio na Egejsko more, kod današnje Kavale.

Ovim pohodima, znatno uvećavši Srbiju, Milutin je nagovestio buduća Dušanova osvajanja ka jugu, omogućujući srpsku dominaciju na Balkanu. Posle osvajanja Makedonije Milutin je bio prinu|en da se obrađuna i sa Bugarima, zaustavljajući tatarske najezde ka Srbiji. U tim obračunima Milutin je, za trenutak, bio prinuđen da kao taoca tatarskom kanu pošalje svog sina Stefana?!

Da li je već tada bila predodređena sudbina Stefanova, koga će otac kasnije, naredivši da ga oslepe, poslati u progonstvo u Carigrad!

 

Stalni pritisak pape...

 Osim Bugarske i Vizantije, Milutin je morao da (o)trpi i pritisak sa zapada. Nazvan u papinim pismima šizmatikom, uspeo je od ove opasnosti da se izvuče diplomatskom umešnošću, obećavajući da će svoju kćer Caricu udati za francuskog kralja i omogućiti papstvu uslove za priključenje Srbije unijatskim zamislima. Svi ti pregovori propali su smrću francuskog vladara, pa je Milutin mogao da odahne.

Tragove katoličke mržnje prema kralju Milutinu možemo naći i u Danteovoj "Božanstvenoj komediji", gde slavni pesnik navodi da je srpski vladar, između ostalog, i kovač lažnog venecijanskog novca...

 

Četiri ženidbe kralja Milutina 

Moćni kralj Milutin ženio se čak četiri puta - poslednja surpuga bila mu je maloletna vizantijska princeza Simonida, koju je otac, vizantijski car Andronik II, morao da uda za sredovečnog vladara posle još jednog pohoda na Vizantiju.

Milutin je, istovremeno, i kralj koji je podigao više od dvadeset manastira, a među njegovim mnogobrojnim zadužbinama posebno se izdvaja velelepna Gračanica.

I Milutin je doživeo sudbinu drugih Nemanjića - da mu pretendenti na presto ugroze tron, ali je, za razliku od svojih prethodnika, oba puta uspeo da se održi kao kralj.

Najpre je pokušao da ga svrgne njegov sin Stefan, posle pobune srpske vlastele u Zeti (Zeta je, u tim vremenima, često bila središte velikaških buna protiv kralja). Milutin je porazio Stefanove pristalice, a potom, da bi sprečio slične pokušaje, naredio da kraljev sin oslepi. Delimično oslepljen, Stefan je najpre poslat u Skoplje, a potom proteran u Carigrad. Kasnije, dobio je dozvolu da se vrati u Srbiju, pa se čak i pomirio sa ocem.

Drugi pretendent na Milutinov tron bio je sin njegovog brata Dragutina - Vladislav, koji je od strica tražio da mu ustupi presto. Milutin je uspeo da zarobi Vladislava, ugarskog štićenika, i potom ga potpuno eliminiše kao pretendenta.

Milutin je umro u Nerodimlju, jednom od nemanjićkih dvorova.  Simonida se posle njegove smrti vratila u Vizantiju, gde se zakaluđerila.

 

Stefan Dečanski najnesrećniji Nemanjić

 Stefan Dečanski, Milutinov sin, sigurno je najnesrećniji među Nemanjićima. Oslepljen od oca, sa prestola ga je zbacio sin Dušan, tako da je Stefan kao kralj vladao samo deset godina (1321-133l). Pre dolaska na presto morao je, u građanskom ratu, da porazi dvojicu protivnika koji su polagali pravo na srpski tron - starijeg Milutinovog sina Konstatina, svog polubrata, i Dragutinovog sina Vladislava, koji je smatrao da potomci njegovog strica nemaju prava da postanu srpski vladari.

U tim borbama oko prestola presudni uticaj, po tvrđenjima pojedinih letopisaca, imala je činjenica koja je tada tumačena kao čudo - da je oslepeli Stefan progledao!

Već po preuzimanju prestola Stefan, sin bugarske princeze, doživeo je udar iz Bugarske. Stefan najpre traži diplomatsku podršku sa zapada, a potom se okreće Vizantiji. No, ni to prijateljstvo nije dugoročno, pa srpski kralj uviđa da se definitivno mora obračunati sa najopasnijim protivnikom.

Do bitke sa Bugarima dolazi 1330. godine kod Velbužda. Srpska vojska do nogu je potukla bugarske trupe. U bici gine sam bugarski vladar Mihailo, a među srpskim vojskovo|ama posebno se istakao "mlađi kralj" Duan koji je komandovao jednim delom Stefanove vojske.

Proslavljajući veliku pobedu, Stefan podiže svoju veliku zadužbinu, manastir Dečane.

 

Sukob oca i sina

 Već naredne godine Stefan dolazi u sukob sa sinom Dušanom. Iako je uspeo da razori Dušanov dvor kod Skadra (pobuna je opet krenula iz Zete), kralj će, po sklapanju primirja sa sinom, ponovo morati da ratuje, ali ovoga puta sa manje sreće.

Dušan ga napada u Nerodimlju, Stefan beži u grad Petrič, gde ga sin primorava na predaju. Dušan oca zatvara u grad Zvečan, gde će sa ženom Marijom Paleolog i decom iz tog braka morati da tamnuje. Pod nejasnim okolnostima, posle dva meseca tamnovanja, zadavljen je od vlastele, a ima i letopisaca koji tvrde da je Dušan izdao nalog za ovaj čin?!

Pošto je četiri godine kasnije, 1335. završio očevu zadužbinu Visoki Dečani, Dušan je u manastiru sahranio mošti svog oca Stefana Dečanskog.

 

Širenje države Dušana Silnog

 Kralj i car Dušan Silni (1331-1355) uvećao je srpsku državu više nego i jedan od Nemanjića. Za dvadeset i četiri godine vladavine uspeo je da stvori jednu od najmoćnijih država u tadašnjoj Evropi. Proširio je Srbiju duboko na jug, osvajajući Epir, Tesaliju i deo Trakije. Ambiciozan vladar, uzimajući titulu cara 1345. godine, zanosio se mišlju o osvajanju Carigrada...

Uporedo sa velikim osvajanjima, Dušan je sređivao i unutrašnje prilike u svojoj moćnoj državi. Umirio je nestrpljivu vlastelu, ojačao crkvenu hijerarhiju, razvio još snažnije veze sa Dubrovnikom i učvrstio vlast na primorskim stranama.

Oženio se bugarskom princezom Jelenom i posle nekoliko godina dočekao rođenje sina - prestolonaslednika Uroša.

Tih godina odbio je i napad Mađara sa severa, osvajajući oblasti oko Save i Dunava. Građanski ratovi u Vizantiji ponovo su Dušana okrenuli ka jugu. Uzimajući grad Ser, najavljuje krunisanje za cara. Prethodno, arhiepiskopija Srpske pravoslavne crkve uzdignuta je na rang patrijaršije, da bi novi patrijarh mogao da kruniše vladara za cara.

 

Krunisanje za cara na Uskrs 1346.

 Na Uskrs 1346, u Skoplju, patrijarh Joanikije I krunisao je kralja Dušana za cara, a njegovog devetogodišnjeg sina Uroša za kralja. Prvo priznanje nove carevine stiglo je iz Dubrovnika i Venecije...

Sukobi u Vizantiji doveli su na balkanske prostore nove osvajače - Turke. Osmanlije se tada prvi put sukobljavaju i sa Srbima, pa Dušan uvi|a opasnost od turskog zauzimanja Galipolja. Radi toga se i okreće Zapadu, pre svega papi Inoćentiju VI u Avinjonu, tražeći formiranje snažnijeg evropskog bloka za borbu protiv Turaka.

Zauzvrat, pošto u Turcima ne vidi samo vizantijske pomoćne trupe, već i evidentu opasnost po Evropu, Dušan nudi priznavanje papskog primata u ovim pohodima. Papa formalno prihvata ponudu, ali za komandanta hrišćanske vojske imenuje ugarskog kralja Ludviga I, koji tu priliku koristi za uznemiravanje Srbije.

Od Dušanovog predloga praktičnu korist su imali samo Turci koji su nastavili, uz nos Vizantiji, sa zauzimanjem evropskih prostora.

Car Dušan iznenada je umro u naponu snage 20. decembra 1355. godine. Kako je smrt nastupila naprasno, već tada se rodila sumnja da je moćni srpski car otrovan, odnosno nasilno uklonjen sa prestola.

Njegovo povezivanje sa papom izazvalo je nezadovoljstvo u pravoslavnoj Srbiji, Vizantinci su od njega strahovali kao od svog najopasnijeg protivnika, a ni Turci nisu mogli zanemariti carevu odlučnost da se obračuna sa uljezima iz Azije. Dušan je, dakle, imao više nego dovoljno protivnika...

Po vladarskoj tradiciji, Dušan je sahranjen u svojoj zadužbini, manastiru Svetih arhan|ela kod Prizrena. Veličanstvenost ovog manastira otkrivena je, u punoj meri, tek 1927. godine, a tada je utvrđeno da je u njemu bio sačuvan i grob cara Dušana. Sačuvani deo skeleta, odnosno deo moštiju, prenet je najpre u Skoplje, a odatle u riznicu Srpske pravoslavne crkve.

Mošti cara Dušana sahranjene su 25. maja 1968. godine u crkvi Svetog Marka u Beogradu.

 

Uroš nejaki

 Dušanov naslednik Uroš (1355-1371), u narodu prozvan Uroš Nejaki, nasleđujući veliku državu svog moćnog oca, bio je, po tvrdnjama istoričara, neodlučan vladar.

Za šesnaest godina vladavine bio je svedok raspada sna`ne Srbije koja se cepala po zahtevima lokalnih velikaša.

Vizantija koristi priliku da preotme posede na jugu, a Uroš se u međuvremenu gloži i sa Dušanovim polubratom, odnosno svojim stricem Simeonom, koji pokušava da se proglasi za cara.

U narednih nekoliko godina srpsko carstvo se uveliko smanjuje, gubeći i svoje primorske posede.

Na Uroša pritisak vrši i papa, nudeći pomoć u borbi protiv Turaka, ali zahteva prevođenje Srbije u katolicizam. Taj pritisak se obavlja i preko pojedinih velikaša, pa Uroš, da ne bi otvarao novi front, pokušava među njima da nađe suvladara, odnosno kralja.

 

Vukašin i Uroš Mrnjavčević

Izbor pada na Vukašina Mrnjavčevića, gospodara zapadne Makedonije, koji će biti krunisan 1365. godine, dok njegov brat Uglješa, gospodar istočnih oblasti carstva, dobija vizantijsku titulu despota.

No, ni ovaj pokušaj nije zaustavio raspad carstva.

Lazar Hrebeljanović povlači se iz carske službe posle Vukašinovog krunisanja. Vukašinove rodbinske veze sa Balšićima nisu se pokazale delotvornim u pokušaju da se organizuje snažniji front prema Turcima. Zato će 1371. Vukašin samo sa bratom Uglješom krenuti protiv Osmanlija ka Jedrenu, ali će na Marici biti iznenađeni snažnim turskim udarom. Oba Mrnjavčevi}a ostaviće život na bojištu...

Car Uroš, odmah posle septembarske katastrofe na Marici, poveriće kraljevsku titulu Vukašinovom sinu Marku. Ni ovaj potez suvladarstva nije bio dugog veka, jer je Uroš umro već u decembru 1371. Sahranjen je u Bogorodičinom manastiru kod Prizrena, a mošti su mu 1705. godine prenete u fruškogorski manastir Jazak.

Kratkotrajno srpsko carstvo, koje je trajalo tek četvrt veka, i bukvalno se raspalo posle Uroševe smrti.

Svi velikaši u Makedoniji morali su da prihvate tursko vazalstvo, a Srbija je spala "na tri Morave", odnosno oblasti kojima }e, do kosovskog boja, dominirati knez Lazar.

 

Car Dušan Silni bio je visok 2,14, kao Vlade Divac!

 Malo ko danas zna u Srbiji - da je Car Dušan, bio visok 2,14 metara. Imao je svoju gardu. Gardu od 101 čoveka od kojih je svako morao da bude viši od 2,10 metra. Samo je jedan od njih bio viši: Dušanov barjaktar! U sastavu njegove garde bilo je ljudi raznih nacionalnosti, od Šveđana, tevtonskih Nemaca, Talijana iz Albanije, naših hercegovaca i drugih...

Car Stefan Dušan Nemanjić bio je prvi i poslednji car u istoriji Srba.

Po liku i delu ostao je upamćen pod nadimkom - Silni.

Opravdano!

Stvarno je bio - Silni.

Šta reći o vladaru koji je za nepunih dvadeset i nešto godina (1331-1355) izdigao srpsku drzavu do mere velike i poštovane sile u Evropi. Njegova moć se ogledala i u tome da je sam podigao prvu srpsku patrijaršiu i sam sebe proglasio carem.

Možda zbog tog čina, istina, nije uspeo da uđe u red svetaca, ali će zasigurno u srpskim glavama ostati upamćen, a njegova država kao Dušanovo carstvo!

Poznati srpski istoričar Dušan Milovanović održao je, svojevremeno, predavanje o Caru Dušanu, i izneo neke istorijske činjenice koje su bile poznate samo stručnoj javnosti, ali ona šira i znatiželjnija, ostajala je, do tog predavanja, bez tih "pikanterija".

 

Sveta Gora odbranila Dušana Silnog od kuge 

U razgovoru za "Svedok" Dušan Milovanović je novinaru Ivanu Diniću kazivao::

- Na Hilandaru je 1347. godine boravio Car Dušan Silni. Sklanjajući se od kuge, poveo je sa sobom svoju ženu, dete i svoju svitu. Vođen mišlju da je Sveta Gora jedino tle koje molitvom može da se "odbrani" od kuge, odlučio je da tamo boravi neko vreme. I stvarno, u to vreme dok je kuga harala Balkanom, Sveta gora je bila jedino mesto do kojeg ta opaka bolest nije mogla da dopre.

- Odlazeći sa Hilandara, nastavlja priču Milovanović, - Dušan Silni je, u znak zahvalnosti, darivao sve manastire na Svetoj gori. Naravno najviše je darivan Hilandar. Tamo je i sagradio malu crkvu, zadužbinu, ostavio je takozvanu hašu, svileni pokrivač za konje, koje specijalno rađen u Veneciji, lovački tobolac sa strelama, nekoliko povelja. Bitno je da se kaže da je za cara Du{ana, Sveta gora je bila matica pravoslavlja.

o Gde je tu "ono" što je malo poznato Srbima?

- Pored svih stvari koje je Dušan ostavio, ostala je i jedna vinska kupa, od srebra pozlaćena iznutra i spolja. Ta kupa je imala, za razliku od ostalih koje su bile od 2,5 decilitara, zapreminu od 2,5 litara. To je bila mera Cara Dušana!

o Voleo je, znači, da popije, pitamo Milovanovića?

- Voleo je da popije, ali ne i da se napije. Nije bio pijanac.

o Šta kazuje ta tolika vinska kupa?

- Ta vinska kupa nam govori da je Dušan bio stasit čovek. Malo ko zna da je Car Dušan, bio visok 2,14 metara. Po nalogu Sinoda Srpske pravoslavne crkve, vladika Atanasije Jeftić sa komisijom, otišao je u crkvu Svetog Marka u Beogradu i otvorio kivot u kome leži Dušanovo telo. Posle merenja došli su do saznanja da je Car Dušan bio ogroman čovek. Interesanto je reći da je Dušan bio velik i turnirski borac. Nije propuštao viteške dvoboje i uvek je pobeđivao.

o Pominje se neka Dušanova garda džinova?

- Dušan je imao ličnu gardu sastavljenu od ratnika iz cele Evrope, od kojih je svaki bio visok preko dva metra, objašnjava Dušan Milovanović. - Gardu je sačinjavao 101 čovek i svi su bili preko dva metra, što svedoče mnogi  istorijski dokumenti. Samo je jedan od njih bio je viši od svih.

o Ko je smeo da bude viši i od Dušana Silnog?

- Dušanov barjaktar! Najviše sam se iznenadio, kada sam video ratni barjak, koji je tako|e ostavljen na Hilandaru. Barjak je trougaonog oblika dimenzija tri metara sa 4,5 od osam slojeva teške svile, na vrhu je veliki krst težak četiri i po kilograma. Zamislite sad, takav barjak treba nositi u levoj ruci, dok u desnoj treba nositi mač i braniti zastavu.

o Oko te Dušanove džinovske garde ima pomalo i epskog zapleta?

- Tu postoji jedna lepa priča. Istorijski potkovana. Po povratku cara sa Hilandara, diže se cela Albanija u želji da izađe iz carstva. Pošto je prestonica bila u Skoplju, car podiže svoju gardu, i za 28 dana obiđe celu Albaniju. Ispred skoro svakog grada, pred kojim bi se pojavio Dušan sa svojom gardom, grad bi otvorio vrata i istakao belu zastavu. Bilo je samo nekolikom manjih okršaja u kojima su neprijatelji bili potučeni do nogu.

o U sastavu njegove garde, rekoste, bilo je ljudi raznih nacionalnosti?

- Da, kaže Milovanović.- Od Šveđana, tevtonskih Nemaca, Talijana iz Albanije, naših hercegovaca i drugih. Samo jedan uslov je morao biti ispunjen. Svi su morali biti viši od 2 metra!? 

          **********

Stefan Dušan Nemanjić, poznatiji kao Dušan Silni (oko 1308  — 20. 12. 1355)  bio je srpski srednjovekovni kralj (1331-1345) i prvi srpski car (1346-1355), odnosno car Srba, Grka, i Bugara. Bio je sin srpskog kralja Stefana Dečanskog, kojeg je uz pomoć vlastele zbacio sa vlasti i, navodno, likvidirao. Dušan je značajno proširio granice srpske države prema jugu, iskoristivši građanski rat u Vizantiji. Po osvajanju znatnih vizantijskih teritorija Stefan Dušan se 1346.. proglasio za cara Srba, Grka (tj. Romeja) i Bugara, a srpsku arhiepiskopiju je proglasio patrijaršijom, što će biti priznato tek nekoliko decenija posle. Poznat je po donošenju Dušanovog zakonika, značajnog srpskog srednjovekovnog pravnog akta. Dovršio je gradnju manastira Dečani, a njegova najznačajnija zadužbina je  manastir Svetih Arhanđela kod Prizrena, gde se nalazio i njegov grob. Njegov sin i naslednik Uroš Nejaki je bio poslednji srpski vladar iz dinastije Nemanjića.

Stefan Uroš V Nemanjić, poznat kao Uroš Nejaki  bio je drugi i poslednji srpski car koji je vladao Dušanovim carstvom od 1355. do svoje smrti 1371. godine.

 

Glas javnosti - Vladan Dinić