NAJVEĆA TAJNA KOSOVSKE BITKE: Novi detalji menjaju sliku o istorijskoj prekretnici!

Kosovska bitka, do koje je došlo tog znamenitog 15. (28) juna 1389, na lokalitetu koji je u naše vreme poznat kao Gazimestan, bez sumnje predstavlja jedan od najznačajnijih događaja čitave nacionalne istorije. Taj sudbinski okršaj Srba i Turaka postao je u narednim vekovima neraskidivi deo kolektivnog sećanja Srba, ali i njihovog identiteta.

U vezi sa Kosovskom bitkom nedovoljno toga znamo, ali smo zato u vremenu koje je usledilo mnogo toga domaštali, mitologizovali, opevali, obajkovili… Toliko je narodnih verovanja, legendi i mitova koji se nalaze u neposrednoj vezi sa ovim presudnim događajem, pa na prvi pogled deluje da je skoro nemoguće razlučiti šta je u svemu tome istorijska istina, a šta mit ili legenda.

Jedan od posebno vitalnih i simbolikom snažnih mitova u vezi sa samom Kosovskom bitkom odnosi se na pričešćivanje kneza Lazara i njegovih ratnika u maloj kosovskometohijskoj crkvi posvećenoj Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja, u selu Samodreži, do koga je, po narodnom predanju, došlo neposredno uoči samog boja.

Saborno pričešće

Mnogi od nas će se iznenaditi kada saznaju da niti jedan relevantan istorijski izvor ne spominje zajedničko pričešćivanje srpskih ratnika. To ne znači da se srpski ratnici, ili makar jedan deo njih, nije pričestio u danima koji su prethodili tom odsudnom okršaju. Ono o čemu istorijski izvori ne svedoče odnosi se na navodno zajedničko, organizovano, pričešćivanje u maloj crkvi posvećenoj Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja, koja se nalazi u selu Samodreža kod Vučitrna. To znamenito selo nalazi se na severnom obodu Kosova polja, u blizini starog grada Vučitrna. Nekada je bilo srpsko, a sada je isključivo albansko. Čuvena crkva nalazi se na severoistočnom rubu prostranog platoa, između najpoznatijih kosovskih reka Sitnice i Laba. Za samo dva do tri sata laganog hoda uz Sitnicu, ka južnijim predelima Kosova polja, stiže se na Gazimestan – čuveno bojište, na kome se, 15. (28.) juna 1389. godine, odigrao istorijski Kosovski boj.

Taj spomenik kulture i istorije Turci su, nažalost, više puta rušili, palili i pustošili, pa je od one nekadašnje opevane „bijele crkve Samodreže“ malo šta ostalo. Međutim, njen simbolički značaj nije mogao da bude umanjen mnogobrojnim brutalnim rušenjima same bogomolje. O tome svedoči i njena poslednja obnova, do koje je došlo u razdoblju između dva svetska rata.

Naime, 1932. godine, na temeljima porušene, izgrađena je nova bogomolja, po svojim osnovnim konturama i karakteristikama nalik na onu drevnu. Obnova je urađena po projektu profesora Beogradskog univerziteta Aleksandra Deroka, dok je oslikavanje crkve freskama potpisao poznati srpski slikar i pesnik Živorad Nastasijević.

Priča o malom hramu

Poslednjom obnovom čuvene crkve, nažalost, ne završava se priča o malom hramu u selu Samodreža. Godine 1981, u vreme bujanja albanskog ekstremizma, crkva je demolirana, a 1999. ponovo je oskrnavljena i u znatnoj meri oštećena.

Kao glavni izvor za narodno verovanje da se knez Lazar, skupa sa svojim ratnicima, uoči sudbonosne Kosovske bitke pričestio upravo u crkvi u Samodreži uzima se jedno od istinskih remek-dela našeg nacionalnog epskog pesništva: narodna epska pesma pod naslovom „Uroš i Mrnjavčevići“. Oni koji pročitaju te stihove uočiće da se u njima zaista pominje crkva u selu Samodreža, ali ne u kontekstu Kosovske bitke, već u vezi sa navodnim sukobom do koga je došlo između poslednjeg srpskog cara Stefana Uroša V Nejakog i braće Mrnjavčevića (Vukašina, Jovana Uglješe i neistorijskog Gojka).

Dakle, mnogi su spremni da kao izvor koji svedoči o navodnom pričešćivanju srpske vojske uoči Kosovske bitke navedu narodnu epsku pesmu koja nijednim svojim slovom o tome ne govori.

Postoji, međutim, narodna pesma u kojoj se zaista spominje pričešćivanje srpskih snaga u crkvi u selu Samodreža, uoči Kosovske bitke. U pitanju je pesma „Kosovka devojka“. Stihovi koji se odnose na navodno pričešćivanje srpskih ratnika glase:

„Kad knez Laza pričešćiva vojsku

Kod prekrasne Samodreže crkve

– Tri nedelje tridest kaluđera? Sva se srpska pričestila vojska.“

Narodna imaginacija

Jedan poznosrednjovekovni spis uistinu spominje tu bogomolju, ali u potpuno drugačijem kontekstu. U pitanju su dragocena sećanja iz pera Konstantina Mihailovića iz Ostrovice, u kojoj se, pored ostalog, spominje i Bogorodičina crkva (a ne hram posvećen Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja) u selu Samodreža, u čijoj je neposrednoj blizini tog 15. (28.) juna 1389. godine, navodno, bio zarobljen knez Lazar. Na mestu gde je zarobljen „blizu jedne Bogorodičine crkve po imenu Samodreže“, postavljen je „visok mermerni stub kao znak da je tu uhvaćen knez Lazar“, kazuje Mihailović.

Ono što je u narodnoj imaginaciji možda i moglo dovesti u nekakvu vezu samu crkvu u selu Samodreža sa navodnim pričešćivanjem kneza Lazara i srpske vojske uoči Kosovske bitke, jeste istovetan način na koji su te dve ličnosti smrtno stradale. Naime, poznato je da su Sveti Jovan Krstitelj i knez Lazar stradali usled posledica dekapitacije, odnosno odsecanja glave. To je dragocen detalj koji povezuje jednog od najvećih opštehrišćanskih svetitelja sa jednom od najznačajnijih ličnosti naše nacionalne istorije, koja je, vrlo brzo po svojoj nasilnoj smrti, bila kanonizovana.

Ukoliko je podatak koji nalazimo u pisanim sećanjima Konstantina Mihailovića, a koji se odnosi na to da je crkva u selu Samodreža u vreme odigravanja Kosovske bitke bila posvećena Presvetoj Bogorodici, tačan i ukoliko znamo da je ona u potonjem vremenu bila posvećena Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja, u narednim vekovima je možda i bilo moguće uspostaviti nekakvu simboličku vezu između te bogomolje i događaja u neposrednoj vezi sa Kosovskom bitkom, kao i njenim učesncima.

Indikativno je i to da se navodno pričešćivanje kneza Lazara i srpskih ratnika u maloj crkvi u Samodreži, uoči Kosovske bitke, ne spominje ni u spisima nastalim radi uspostavljanja njegovog svetačkog kulta. Autor tih spisa je niko drugi do patrijarh Sveti Danilo III Srpski (1392 – 1396), poznatiji i kao Sveti Danilo Banjski.

Patrijarh je, pre 1393. godine, napisao „Pohvalno slovo o knezu Lazaru“, a neposredno pre toga i „Službu knezu Lazaru“, „Prološko žitije“, odn. „Sinaksar“, kao i „Povesno slovo o knezu Lazaru“ (svi spisi nastali su 1391. ili 1392. godine, povodom prenosa Lazarevih moštiju iz Prištine u manastir Ravanicu). Iako žanrovski različiti, svi ovi tekstovi na prvom mestu akcentuju Lazarevo velikomučeništvo i nadmoć „carstva nebeskog“ nad „carstvom zemaljskim“, čime je utemeljen i svetački kult kneza Lazara.

Logično bi bilo očekivati da učesnici i savremenici Kosovske bitke, ali i događaja koji su joj prethodili, odnosno koji su se odigrali neposredno po njenom okončanju, nikako ne bi propustili da u svom nadasve opravdanom veličanju kneza Lazara posebno naglase i njegovo pričešćivanje, skupa sa plemićima i ratnicima, uoči samog boja. Naravno, pod uslovom da se to grupno pričešćivanje zaista i dogodilo.

Do kojih bismo mogućih zaključaka došli ukoliko bismo istraživali da li je u Srednjem veku uopšte i postojala bilo kakva praksa zajedničkog i organizovanog pričešćivanja srpske vojske uoči neke odsudne bitke?

Da li su se srpski vladari, plemići i njihovi ratnici, na organizovan i zajednički način, pričestili, primerice, uoči bitke kod Velbužda ili one na Marici?

Samodreža

Istorijski izvori nam o tome, uistinu, ništa ne govore. Njihovo ćutanje, međutim, nije ništa neobično.

Jedan takav događaj, kakav bi bilo zajedničko pričešćivanje više hiljada ili više desetina hiljada ratnika i njihovih starešina, bez ikakve sumnje bi privukao pažnju savremenika koji bi, zasigurno, makar i u najkraćim crtama ostavili pisano svedočanstvo o odigravanju tog svečanog i bogougodnog čina.

(Izvor: Šajkača.com)

SKINI APLIKACIJU