Obeležavanje godišnjice proglašenja Srpske Vojvodine iz 1848. godine

Vojvodina, posebna teritorijalna jedinica Srba u monarhiji Habzburga proglašena je 15. maja 1848, u Sremskim Karlovcima.

Ta 1848. godina bila je godina bunta, revolucija, u nizu zemalja Evrope, nazvana kasnije "Proleće naroda".

Februara 1848. u Francuskoj je izbio revolucionarni bunt kojim je oborena monarhija, a koji se prelilo na brojne zemlje ondašnje Evrope, u Belgiju, u nemačke i austrijske zemlje.

Ekipe JKP "Gradske čistoće" i danas nastavljaju suzbijanje komaraca u Beogradu

Bunt je usledio u italijanskim pokrajinama tadašnjeg carstva Habzburga, Lombardiji, Veneciji, u Češkoj u Pragu, samom Beču, u Ugarskoj. Prethodno je već započeo među Poljacima u austrijskoj Galiciji.

Iako je u Francuskoj i drugde to bio socijalni i politički bunt, u habzburškim zemljama on je imao i jaku nacionalnu notu, ponegde je ovo drugo imalo i pretežniji značaj. Tako je bilo na severu Italije, a posebno u Ugarskoj. Čak je i među austrijskim Nemcima tada dobio zamah nacionalni pokret koji se više nije identifikovao sa vladarskom kućom Habzburg nego je težio široj nemačkoj zajednici.

U Ugarskoj je revolucionarne 1848/1849. izbila u prvi plan ličnost Lajoša Košuta. Bio je liberalno orjentisan, opredeljen za razvlašćivanje aristokratije i pre svega se borio protiv Beča.

Istorijsku Ugarsku osim Mađara, tada oko 40 procenata, nastanjivali su Slovaci, Rumuni, Nemci, Srbi, Hrvati, Rusini (zakarpatski Ukrajinci) i drugi.

U prvom periodu Košutove bune Srbi su zapravo znatnim delom podržali Mađare. Liberalne reforme tada nagoveštene mnogima su bile privlačne. Primera radi Svetozar Miletić, potonji politički prvak vojvođanskih Srba, te 1848. nalazio se kao student u Požunu, današnjoj Bratislavi, gde je sa drugim sunarodnicima oduševljeno pozdravio Košutovu revoluciju. Istovetno se poneo Isidor Nikolić u Pešti.

Pošto je Košut ubrzo jasno stavio do znanja da nema razumevanja za nacionalne posebnosti i osobene tradicije drugih naroda, podrazumevajući i Srbe, sukob je bio neizbežan.

Maja te 1848. u Sremskim Karlovcima, središtu mitropolita, odnosno crkve Srba u zemljama Habzburga, kao i drugih nacionalno prosvetnih tela, u uzavreloj atmosferi, okupilo se mnoštvo predstavnika srpskog naroda iz svih krajeva ne samo Vojvodine nego Ugarske uopšte, uključujući nekolicinu iz centralne Srbije poput prote Mateje Nenadovića ili mladog Jovana Ristića. Bili su prisutni zastupnici 175 crkvenih opština iz eparhija Karlovačke mitropolije.

Šapić: Beograd ušao u finale svetskog izbora kao najbolji evropski projekat

Mitropolit Josif Rajačić, inače virilni član Sabora Ugarske, izraziti konzervativac, nakon početne uzdržanosti podržao je nacionalne težnje sunarodnika.

Prethodno je Đorđe Stratimirovih, školovani austrijski oficir, potonji general, ustrojio srpsku Narodnu gardu, sastavljenu najvećim delom od graničara, iskusnih vojnika i oficira.

Na samom početku aprila srpski prvaci u Sremskim Karlovcima obelodanili su program u kom je naglašena namera stvaranja Srpskog vojvodstva koje bi uključivalo Srem, Banat, Bačku i Baranju.

Težnja za autonomnom teritorijalnom jedinicom bila je izraz vekovne težnje Srba sa prostora današnje Vojvodine. Postojalo je sećanje na poseban status kao rezultat Privilegija koje im je vladar u Beču garantovao u vreme Velike seobe Srba 1690, pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem.

Majska skupština Srba u Sremskim Karlovcima započela je 13. maja, kada je mitropolit Josif Rajačić proglašen za patrijarha, dok je pukovnik, graničarski oficir, potonji general Stevan Šupljikac izabran za vojvodu.

Dva dana potom, 15. maja, proglašena je Srpska Vojvodina. Istaknuto je da Vojvodina obuhvata Srem, Bačku, Banat i Baranju, podrazumevajući takođe prostor Vojne granice u Sremu, Bačkoj, sa bečejskim i šajkaškim okruzima, i Banatu, sa Vojnom granicom na prostoru Banata, uključujući i Velikokikindski distrikt.

Kod Srba je, osim činjenice da su u okviru Vojne granice uživali status ličnih sloboda, bez feudalnih obaveza, izuzev vojne prema Beču, postojala naglašena ideja slobode. Privilegovani status garantovan im je još odredbama cara Leopolda, 1690. godine.

Međutim, mađarsko nacionalno revolucionarno vođstvo na čelu sa Lajošem Košutom zaratilo je te 1848. i protiv Srba, s namerom da sve tekovine rada Srpskog crkveno narodnog sabora u Kralovcima budu anulirane.

Vlada u Beču u prvo vreme je odbila da podrži odluke Majske skupštine, dakle i proglašenje Srpske Vojvodine, nastojeći da ne izaziva Mađare.

Potom, stav Beča je promenjen, pošto su Srbi bili potrebni u ratu protiv pobunjenih revolucionara. Otuda je bečki dvor naknadno priznao odluke Majske skupštine i potvrdio vojvodsko zvanje Stevanu Šupljikca.

U Beču je potom doneta odluka da se priznaju autonomne težnje ne samo Srba, nego i Slovaka, Hrvata, erdeljskih Sasa, odnosno Nemaca.

Obrazovana je Srpska narodna vojska, koju su najviše sačinjavali graničari, šajkaši, a prisutni su bili i dobrovoljaci iz Srbije koje je predvodio Stevan Knićanin.

Tokom oružanih sukoba, ishod je bio promenljiv. U prvoj fazi Srbi su bili nešto uspešniji. Narod na prostoru Vojvodine strahovito je tada stradao, uključujući sam Novi Sad koji većim delom razoren posle teškog bombardovanja sa Petrovardina.

Vojnim formacijama preimenovanim u Austro-srpski korpus komandovali su austrijski oficiri, među njima i Stevan Šupljikac, posle njegove smrti general Kuzman Todorović, a zatim Ferdinand fon Majerhofer, potonji podmaršal.

Sunčano i toplo s temperaturom do 25 stepeni, uveče kiša i zahlađenje

U skladu sa sporazumom sklopljenom u Varšavi maja 1849, predstavnika ruskog i austrijskog dvora, ruske trupe su ugušile Mađarsku revoluciju. General Paskijevič je tokom leta i rane jeseni 1849, uništio mađarske revolucionarne trupe. Vojni zapovednici su pobijeni kod Vilagoša, a Lajoš Košut je pobegao u inostranstvo.

Dvorskim patentom od 18. novembra 1849. obrazovana je nova krunska zemlja - Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, koja je obuhvata ceo Banat, Bačku i Srem, sa središtem u Temišvaru. Izuzeti su delovi koji su su prethodno bili u sastavu Vojne granice, dakle južni pojas Srema i Banata, kao i deo Bačke.

Na čelno mesto Vojvodine imenovan je Ferdinand fon Majerhofer a posle njega Johan Koronini.

Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je kao posebna krunska zemlja ukinuto decembra 1860, uprkos negodovanju Srba. Bilo je to zadovoljenje zahteva ugarskih prvaka, posledica potrebe bečkog dvora da iznađe sporazum sa Mađarima, što će biti ostvareno nagodbom 1867, kada je obrazovana Dvojna monarhija.

Težnja za autonomnom Vojvodinom nije kod Srba nikada prestala i ostala je živa sve vreme postojanja monarhije Habzburga.

Studenti blokirali ulaz Osnovnog suda u Nišu: Traže hitno puštanje uhapšenih aktivista iz Novog Sada (VIDEO)

U Evropi, a i u monarhiji Habzburga, ključna tekovina revolucionarne 1848. bila je urušavanje feudalnih odnosa. Seljaci su, pravno, oslobođeni. Istina, bio je to proces, postojale su razlike od zemlje do zemlje.

Glas javnosti/ T02S

SKINI APLIKACIJU